اما نیست‌انگاری (۲) در خداشناسی ژرف‌تر هم می‌رود؛ زیرا آن‌ کس که دیگری را نمی‌بیند، یا آن را نمی‌شناسد، و نمی‌خواهد، در بنیادها از دیدن «خود» و خواستن راستین «خود» هم بی‌بهره و درمانده است.

خداشناسی پس‌نشستن گروهی و انباشتی در فرآیند فرگشت از فربود (واقعیت)، جهان بیرونی و هراس دگرگونی ی مرگ‌آور آن به فرابود جان و جهان درونی است. این پس‌نشینی آرامش‌بخش است؛ اما همانند پاک کردن سیاهه ی دش‌واری‌ها کار می‌کند. اگر دانش ام‌روز آدمی را از او بگیریم، سیاه‌چاله ی بزرگی می‌ماند که خدا نامیده شده است.

خداشناس کودکی است که با بستن چشم‌ها ی خود، از آن‌چه نمی‌خواهد، و نمی‌پسندد، می‌گریزد؛ خداشناسی تکاپویی ی تاریخی و گروهی و انباشتی برای راست و استوار کردن این فرآیند کودک‌مانده‌گی جمعی است؛ فرآیندی که در گذر زمان و طعم تازیانه (۳)گریزناپذیر می‌نماید. فرآیندی که در تکاپوی ی پارسایانه ی خداشناسان خالی و بی‌ادعا، اما جاودانه می‌گردد. یعنی پسینیان آن نامه را خوانده‌اند و هرچه را نمی‌پسندیده‌اند، از آن زوده‌اند. این فرسایش جاری را تفسیر و هرمنوتیک می‌خوانند که در عالی‌ترین ایستار از خدا تنها یک هیچ بزرگ برجا ی می‌گذارد. (۴) هیچی بزرگ، بادشده، رازآلود و تاریخ‌مند که گذار از آن کار چندان آسانی نیست.

‌

خداشناسی گم‌گشتن در بارش زبان و زمان است که ما را سوار بر زبان از سنگینی ی زمان می‌رهاند. خداشناسی ریختی از خودکشی گروهی و آرام است.

بگویید زمان چیست؟ تا بگویم خداشناسی شما در کجا ایستاده است؛ و چه می‌گوید. بگویید زمان را چه‌گونه درمی‌یابید، تا بگویم از خداشناسی چه می‌خواهید؛ و در آن‌چه خداشناسی نامیده شده است، از خود چه می‌گویید.

خداشناسی دست‌کم آن‌جا که در تکاپو ی برگفتی از ویژه‌گی‌ها ی خداوند است، حاشیه‌ای بر نیستی است. حاشیه‌ای بر هراس از نیستی؛ و خداشناسی پیچیده‌ترین ریخت نیست‌انگاری در تاریخ آدمی است؛ که کوشیده است هراس از نیستی را در ستایش از آن فراموش کند.

۱- بنگرید به «در ستایش دیگربوده‌گی»، چه، «بودن همیشه دیگربوده‌گی» است.

کرمی، اکبر، در ستایش دیگربوده‌گی، گویانیوز، اگوست ۲۰۲۴.

۴- این ادعا و داو را در دین در کمند عقلانیت کاویده‌ام.

کرمی، اکبر، هرمنوتیک صلح، دین در کمند عقلانیت https://t.me/KaramiAk/1026