این سفر پر هزینه زمانی انجام شد که در بیشتر ایالات و ولایات کشور از جمله اصفهان و یزد و خراسان و کاشان و قم و قزوین مردم بیچاره با قحطی روبرو بودند و هر روز صدها نفر بسبب گرسنگی جان خود را از دست میدادند.

شاه در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «شب را در کرمانشاه بیتوته کردیم، جماعت کثیری آمده بودند به تظلم. گویا والی آنجا ظلم را از حد گذرانده است. سر خلق نبودیم، دادیم همه را چوب مفصلی زدند!»
در کتاب خاطرات اعتماد السلطنه می‌خوانیم که: «عده‌ای از رعایای کرمان آمده بودند خدمت نایب السلطنه که سیل مزارع و باغات ما را خراب کرده و تخفیف مالیاتی خواسته بودند و گریه میکردند. نایب السلطنه به عرض و لهجه آنها خندیدند. رعایا گفتند: جد شما آغا محمد خان صاحب این تخت آمد کرمان را ویران کرد و تمام اهالی شهر را کور کرد ما گریه نکردیم، حالا که عرض حسابی داریم و گریه میکنیم شما به لهجه ما می‌خندید؟»

حاج سیاح محلاتی در کتاب خاطرات خود در باره نقش ملایان در تباهی وطن ما می‌نویسد: «این سال که صدارت با عین الدوله است و ایران بیچاره دچار گرانی غله می‌باشد هنوز این بلا و بلاهای تعدیات حکام رفع نشده که وبا در ایران ظاهر شد. در کرمانشاه قرنطینه گذاشته شد و مامورین و اطبا مواظب بودند که کسی مبتلای به این مرض عبور نکند. یک نفر از علمای معروف اسلام از نجف با جمعیت و طلاب زیادی به عزم مشهد حرکت کرده وارد کرمانشاه شد. مامورین و اطبا خواستند ایشان را در قرنطینه نگاه داشته اطمینان از نبودن مریضی پیدا کنند، اما طلاب گفتند: قدوم حضرت آقا برکت و رحمت است، هر جا وارد شود بلا رفع میشود! نباید قرنطینه شوند. مامورین گفتند: حضرت آقا و غیر ایشان و مثل ایشان در نجف و کربلا بسیار بودند، پس چطور وبا و بلا وارد شد؟ همراهان آقا با چماق جواب داده طبیب و مامورین را به سختی کتک زدند.
در ایران هم قانون نیست و بر اعمال و جنایت‌های اهل عمامه مواخذه و مجازات نیست. به زور وارد کرمانشاه شدند و وبا هم که همراه خود آورده بودند در کرمانشاه طلوع کرد و همان روز جمعی مبتلا شدند. ‌بیست و سه نفر و تعدادی از همراهان حضرت آقا همان روز اول مردند. همراهان حضرت آقا متفرقا به بروجرد و اصفهان و همدان و سایر شهر‌ها رفتند و مردم که آن چماق را دیده بودند حتما جلوگیری نکردند. وبا هم همراه ایشان به هر جا وارد شدند نشر کرد و بسیاری از مردم بیچاره را کشت.

«گیله مرد»
*