امروزه، بندر رجایی به عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران و یکی از بنادر حیاتی در خاورمیانه شناخته می‌شود. این بندر با ظرفیت‌های گسترده خود، از طریق تسهیل در واردات و صادرات کالا، به ارتقاء وضعیت اقتصادی کشور و ارتقای موقعیت تجاری ایران در سطح جهانی کمک کرده است، گرچه در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تا حدود زیادی اهمیت خود در منطقه را از دست داد.

این بندر با ظرفیت سالانه جابه‌جایی بیش از ۷۰ میلیون تن کالا، در سال‌های اخیر بیش از ۷۰ درصد از واردات و صادرات ایران را به خود اختصاص داده است.

بندر رجایی به‌ویژه در بخش‌های نفت، گاز و کالاهای غیرنفتی فعال است و کریدورهای تجاری مهمی را برای ایران فراهم می‌آورد. این بندر علاوه بر سرویس‌دهی به ایران، به عنوان یک نقطه اتصال مهم برای کشورهای منطقه‌ای نظیر عمان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه عمل می‌کند. بندر رجایی با وجود رقابت شدید با بنادر دیگر خاورمیانه، همچنان به عنوان یکی از برجسته‌ترین بنادر ایران شناخته می‌شود.

در سال‌های اخیر، بندر رجایی به یکی از پرکارترین بنادر خاورمیانه تبدیل شده است. به عنوان مثال در سال ۲۰۲۳، بندر رجایی بیش از ۷۵ میلیون و ۸۰۰ هزار تن کالا را تخلیه و بارگیری کرده است که سهم عمده‌ای از واردات و صادرات ایران را به خود اختصاص می‌دهد. از این میزان، حدود ۴۹ میلیون تن مربوط به کالاهای غیرنفتی بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۸ درصد افزایش داشته است. همچنین، در این مدت، ۴ هزار و ۵۸۰ فروند کشتی در این بندر پهلو گرفته‌اند. کالاهای مبادلاتی غیر نفتی ایران در بندر رجایی به ویژه به کشورهای آسیای میانه، روسیه و اروپا صادر می‌شوند​.

همزمانی با دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا

انفجار مهیب در بندر رجایی که دقیقاً همزمان با دور سوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان روی داد، پرسش‌های زیادی را در خصوص تأثیر این دو رویداد بر یکدیگر مطرح کرده است. این همزمانی به‌ویژه در شرایط حساس کنونی، می‌تواند بر روند مذاکرات تأثیرگذار باشد.

در شرایطی که ایران در تلاش است تا فشارهای بین‌المللی را کاهش دهد و موقعیت تجاری خود را در منطقه حفظ کند، آسیب به یکی از اصلی‌ترین گلوگاه‌های تجاری کشور می‌تواند بر مواضع جمهوری اسلامی در مذاکرات تاثیرگذار باشد. ممکن است ایران مجبور به اتخاذ مواضع تهاجمی‌تر شود، به‌ویژه اگر این آسیب‌ها منجر به اختلالات گسترده در تجارت خارجی و آسیب به اقتصاد کشور گردد.

در عین حال، تأثیرات این حادثه می‌تواند باعث شکل‌گیری توافقات جدیدی در رابطه با کریدورهای تجاری و امنیتی ایران در مذاکرات با آمریکا شود. از آنجا که بندر رجایی نقش حیاتی در صادرات و واردات ایران ایفا می‌کند، ممکن است مذاکرات در راستای تأمین امنیت بنادر و خطوط تجاری به عنوان یکی از مسائل محوری در دستور کار قرار گیرد. در این راستا، احتمال دارد ایران و آمریکا به دنبال راهکارهایی برای جلوگیری از آسیب به این زیرساخت‌ها و ایجاد همکاری‌های مشترک در حوزه تجارت و حمل‌ونقل دریایی باشند.

چالش‌های بازسازی و چشم‌انداز آینده

مقامات جمهوری اسلامی اعلام کرده‌اند که فعالیت‌های بندر به تدریج در حال بازگشت به حالت عادی است. با این حال، بازسازی زیرساخت‌های آسیب‌دیده، احیای اعتماد بیمه‌گران و شرکت‌های کشتیرانی بین‌المللی و رعایت الزامات ایمنی جدید، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هنگفت و همکاری فرامنطقه‌ای خواهد بود.

ضعف شدید اقتصادی ناشی از فشار تحریم‌ها، فساد گسترده مالی در نهادهای حکومتی به ویژه سپاه پاسداران و مشکلات ساختاری در بخش‌های مختلف، احتمالا موجب کندی فرآیند بازسازی می‌شود. تحریم‌ها محدودیت‌هایی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تأمین منابع مالی برای پروژه‌های بزرگ ایجاد کرده است و فسادهای مالی و سوءمدیریت‌های داخلی، بر روند بازسازی آسیب‌های بیشتری وارد ساخته و توان کشور را برای بازسازی زیرساخت‌های آسیب‌دیده کاهش داده است.

مشکل بیمه‌ها

در این میان، پرسش اصلی این است که آیا شرکت‌های بیمه که در ایران فعالیت می‌کنند، می‌توانند خسارت‌های ناشی از این انفجار را جبران کنند؟ با توجه به شرایط اقتصادی بحرانی کشور، ضعف شدید اقتصادی و فساد فراگیر در صنعت بیمه ایران، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که احتمال پرداخت خسارت‌ها بسیار پایین است.

همچنین به دلیل محدودیت‌های مالی و احتمال عدم توانایی شرکت‌های بیمه داخلی در تأمین خسارات گسترده، این امکان وجود دارد که بخش عمده‌ای از هزینه‌های بازسازی بر دوش دولت ایران قرار گیرد.