فرمانده کل‌قوا چطور از مسوولیت قبول آتش‌بس با اسراییل شانه خالی کرد؟
فرامرز داور - ایران وایر
«علی خامنه‌ای»، رهبر و فرمانده کل قوای مسلح جمهوری اسلامی ایران، طی سیزده روز پس از شروع حملات سراسری اسراییل به ایران سه پیام ویدیویی منتشر کرد و در هیچ‌کدام از آن‌ها درباره شروع جنگ، تداوم آن و در نهایت آتش‌بس با اسراییل اظهارنظری نکرد و حتی عمدا کلمه آتش‌بس را به‌کار نبرد.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اعلان شروع جنگ، پذیرش آتش‌بس و اعلان صلح در صلاحیت انحصاری رهبر است و بنابر قدرت و اختیار گسترده‌ای که خامنه‌ای دارد، وظیفه اعلام جنگ و صلح و پذیرش آتش‌بس هم به‌صورت انحصاری به او سپرده شده است. او برخلاف خمینی که برای فرماندهی جنگ با عراق، جانشین منصوب کرده بود، اختیارات خود را هم در این زمینه به کسی تفویض یا واگذار نکرده است.
خودداری از پذیرش اصطلاح آتش‌بس و ابهام طرفداران خامنه‌ای
جدای از این‌که شروع جنگ و ایجاد وضعیت مخاصمه مسلحانه، منوط به اعلان هیچ‌کدام‌یک از طرفین نیست و با آغاز درگیری و تداوم تبادل آتش از نظر حقوقی جنگ و مخاصمه مسلحانه آغاز شده، خامنه‌ای به سبک ۳۶ساله رهبری خود، درباره آن سکوت کرد. به‌طوری‌که درباره پذیرش آتش‌بس میان هواداران او اختلاف‌نظر به‌وجود آمده بود که شاید در زمان حضور او در پناهگاه و دسترسی محدود مقام‌های سیاسی و نظامی به وی، پذیرش آتش‌بس پیشنهادی «دونالد ترامپ»، رییس‌جمهور آمریکا بدون اطلاع وی بوده است.
حضور خامنه‌ای در پناهگاه و عدم دسترسی فوری مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی به او به شکلی بود که «دیوید لمی»، وزیر خارجه بریتانیا هم به‌طور علنی به آن اشاره کرد.
این ابهام نزد برخی از طرفداران او و حتی افکار عمومی ایران زمانی بیشتر شد که بیانیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در پذیرش آتش‌بس و توقف حمله به اسراییل، از کاربرد اصطلاح آتش‌بس پرهیز کرد و تعبیر پیچیده‌ای برای اعلان پذیرش پایان حمله جایگزین آن کرد تا از این اصطلاح استفاده نشود و نامی هم از خامنه‌ای نیامده باشد: «مجاهدت رزمندگان و امامت حکیمانه، نصرت و پیروزی‌ای بود که دشمن را مجبور به پشیمانی و پذیرش شکست و توقف یک‌طرفه تهاجم خود نمود.»
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
یک روز پس از این بیانیه، «عباس عراقچی»، وزیر خارجه با حضور در یک برنامه تلویزیونی تعابیری به‌کار برد که نشان می‌داد خودداری از به‌کار بردن کلمه آتش‌بس تصمیم حکومت بوده است.
تعبیر عجیب عراقچی درباره پرهیز از اصطلاح آتش‌بس
او برای اشاره به توقف حملات اسراییل و ایران از عبارت «به‌اصطلاح آتش‌بس» استفاده کرد و سپس گفت: «ما موضوع آتش‌بس را قبول نداریم چون آتش‌بس محصول یک مذاکره‌ای است... سیاست مصوب ما در کشور این بود که اگر دشمن بدون پیش‌شرط حملات را متوقف کند، ایران هم حمله را متوقف می‌کند. وقتی آمریکا اعلام آمادگی برای آتش‌بس کرد، شرط ما محقق شد. ما به طرف مقابل اعلام کردیم آتش‌بس را قبول نداریم ولی اسراییل ادامه ندهد، ما هم ادامه نمی‌دهیم.»
وضعیتی که اکنون به‌صورت رسمی میان اسراییل و ایران وجود دارد، از نظر حقوقی یک «آتش‌بس موقت» است که هنوز به توافق آتش‌بس پایدار و در مرحله بالاتر از آن، توافق صلح منجر نشده است. در این حالت، چه جمهوری اسلامی ایران اصطلاح آتش‌بس را قبول داشته چه نداشته باشد، هر لحظه احتمال شکستن آن و نقض توقف جنگ وجود دارد.
خامنه‌ای طی سه پیام ویدیویی در دوازده روز جنگ، به‌وضوح و به‌شیوه همیشگی خود از زیر بار پذیرش مسوولیت شروع جنگ، ادامه و آتش‌بس -- که هیچ فرد و نهاد دیگری در ایران صلاحیت اعلان آن را ندارد -- پرهیز کرده است. این رویکرد خامنه‌ای در فرار از پذیرش مسوولیت اقدامات خود در جنگ تفاوتی آشکار با عملکرد «روح‌الله خمینی» دارد.
تفاوت اساسی با خامنه‌ای با خمینی در پذیرش مسوولیت جنگ
در هشت سال جنگ با عراق، خمینی به‌صراحت درباره شروع آن، ادامه جنگ و رد آتش‌بس پس از بازپس‌گیری خرمشهر و یک سال پس از تصویب قطعنامه پیشنهادی آتش‌بس و در نهایت پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و قبول آتش‌بس دایمی، راسا مسوولیت خود را از نظر اعلان وضعیت انجام داده بود. نامه «قبول قطعنامه و جام زهر» درباره همین موضوع است:
«من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام‌شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می‌دیدم، ولی به‌واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلا خودداری می‌کنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور، که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم، با قبول قطعنامه و آتش‌بس موافقت نمودم... من باز می‌گویم که قبول این مساله برای من از زهر کشنده‌تر است، ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او این جرعه را نوشیدم و نکته‌ای که تذکر آن لازم است این است که در قبول این قطعنامه فقط مسوولین کشور ایران به اتکای خود تصمیم گرفته‌اند و کسی و کشوری در این امر مداخله نداشته است.»
خمینی در این نامه عبارتی دارد که یادآور گفته‌های اخیر عراقچی درباره پایان حملات اسراییل و ایران است. زمانی که وزیر خارجه جمهوری اسلامی درباره رد قبول اصطلاح آتش‌بس به تلویزیون ایران توضیح داد که چون این وضعیت حاصل مذاکره نیست، جمهوری اسلامی به آن اصطلاح آتش‌بس نمی‌دهد. خمینی هم گفته بود که مقام‌های جمهوری اسلامی راسا درباره پذیرش آتش‌بس تصمیم گرفتند و از کشور دیگری در این امر دخالت نداشته‌اند، یعنی پذیرش آتش‌بس در جنگ با عراق حاصل مذاکره نبوده است. اصطلاحی که به‌دلیل تعبیری غریب از سوی ایران در عصر خامنه‌ای، از آن پرهیز شده است.
با این‌که خمینی مسوولیت فرماندهی جنگ را به «اکبر هاشمی رفسنجانی» سپرده بود، در تیرماه ۱۳۶۷ خود در قبول آتش‌بس، تکلیف نیروهای مسلح و افکار عمومی ایران، عراق و قدرت‌های جهانی از جمله شورای امنیت سازمان ملل متحد را روشن کرد. در حالی‌که خامنه‌ای سی‌وهفت سال بعد در تیر ۱۴۰۴ موضع همواره مبهمش را حفظ کرد. در چهار دهه حکمرانی، از اهداف اصلی او، نپذیرفتن پیامدهای تصمیم‌گیری‌هایش است که بسیاری از آن‌ها اثرات ویران‌گر داشته است.
به نام فرمانده کل قوا چه با اعلام رسمی چه با پرهیز از کلمه آتش‌بس
در ساختار حقوقی جمهوری اسلامی ایران، موضوع جنگ و صلح برخلاف برخی دیگر از موضوعات که بسیار مبهم است، در قانون اساسی آمده و صراحت کم‌نظیری هم دارد.
بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی بازنگری‌شده مصوب سال ۱۳۶۸ که خامنه‌ای نقش محوری در نگارش آن داشته، یکی از وظایف و اختیارات انحصاری ولی‌فقیه و فرمانده کل قوا «اعلان جنگ و صلح و بسیج نیروها» است. ارکان دیگر جمهوری اسلامی همچون ریاست‌جمهوری اختیاری درباره اعلان جنگ یا پذیرش آتش‌بس و توافق صلح ندارند.
شورای عالی امنیت ملی، ستاد کل نیروهای مسلح، وزارت دفاع و وزارت خارجه جز نقش اجرایی و مشورتی، به‌کل فاقد صلاحیت تصمیم‌گیری در مورد آتش‌بس، از جمله آتش‌بس با اسراییل هستند. گرچه بیانیه پذیرش توقف تبادل آتش و حمله با اسراییل از سوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی صادر شده، اما در این بیانیه هم هیچ اشاره‌ای نشده چرا که در این صورت معنی ضمنی آن این بود که توقف جنگ به تایید خامنه‌ای رسیده است.
مصوبات شورای عالی امنیت ملی مطابق اصل ۱۷۶ قانون اساسی برای لازم‌الاجرا شدن باید به تایید ولی‌فقیه برسد، اما در این اعلامیه به‌وضوح از اشاره به تصویب توقف جنگ با اسراییل توسط شورای عالی امنیت ملی خودداری شده است. با این حال، تردیدی نیست که توقف حملات و پذیرش آتش‌بس که جمهوری اسلامی از آن استفاده نمی‌کند، بدون تایید خامنه‌ای غیرممکن و محال است.
رییس ستاد کل ارتش اسراییل پس از شروع آتش‌بس با ایران گفته است که این به‌معنی پایان جنگ با ایران نیست و این نبرد وارد مرحله دیگری شده است. اسراییل، در عمل وضعیت فعلی را به‌معنی آتش‌بس موقت تعریف کرده است. در حالی‌که در ایران، ولی‌فقیه و فرمانده کل قوای مسلح به اندازه اختیار و وظیفه‌ای که دارد، مسوولیت انحصاری خود در اعلام وضعیت آتش‌بس -- ولو موقت -- را نپذیرفته و آن را در مبهم‌ترین وضعیت خود رها کرده است.
