رضا یاقوت - کیهان لندن
در روزهای اخیر، رسانه‌های نزدیک به نهادهای نظامی از تشکیل نهادی جدید به نام «شورای دفاع» خبر داده‌اند؛ نهادی که ریاست آن بر عهده مسعود پزشکیان رئیس جمهور اسلامی است. تشکیل این شورا و معرفی اعضای آن همزمان با شدت‌گرفتن تنش‌ها میان ایران و اسرائیل، گمانه‌زنی‌ها درباره اهداف پنهان و استراتژیک آن را افزایش داده است.
با در نظر گرفتن تحولات منطقه‌ای و وضعیت داخلی جمهوری اسلامی، می‌توان تشکیل این شورا را به عنوان گامی مهم در جهت مدیریت بحران در سطوح عالی قدرت و حفظ ساختار حکومت در صورت بروز شرایط بحرانی ارزیابی کرد.
زمینه‌های تشکیل شورای دفاع
تحولات نظامی اخیر در منطقه، به ویژه درگیری‌های نیابتی میان ایران و اسرائیل در لبنان، سوریه و عراق، و همچنین تهدیدات مکرر تل‌آویو نسبت به حمله مستقیم به تأسیسات نظامی و هسته‌ای ایران، شرایطی کم‌سابقه برای امنیت ملی ایران ایجاد کرده‌اند.
از سوی دیگر، ترورهای هدفمند فرماندهان ارشد نظامی ایران، که در جریان جنگ ۱۲ روزه اخیر نیز تکرار شد، حاکمیت را متوجه یک آسیب‌پذیری جدی در ساختار فرماندهی و کنترل کرده است. در چنین شرایطی، نظام جمهوری اسلامی برای جلوگیری از فروپاشی ناگهانی یا اختلال در زنجیره تصمیم‌گیری دفاعی، به ایجاد ساختار تازه‌ای تحت عنوان «شورای دفاع» اقدام کرده است که بتواند نشان دهد که حضور و یا حذف رهبر جمهوری اسلامی با تشکیل شورای دفاع در اداره کشور تاثیری ندارد و یا حتی حواس‌ها از رهبری کم‌رنگ‌تر شود.
چرایی انتخاب مسعود پزشکیان به ریاست شورا
مسعود پزشکیان رئیس جمهوری که با شعارهای اجتماعی و اصلاح‌طلبانه به قدرت رسیده، چهره‌ای است که هرچند فاقد سابقه امنیتی یا نظامی است، اما در ساختار حاکمیت قابل کنترل‌تر و همراه‌تر تلقی می‌شود.
انتخاب او به عنوان رئیس شورای دفاع، درواقع انتخاب یک چهره مدنی با اختیارات محدود اما مشروعیت قانونی است؛ شخصی که بتواند در صورت بروز بحران‌های شدید، مانند جنگ یا فقدان احتمالی رهبری، نقش واسط و تسهیل‌گر اجرای دستورات نهادهای نظامی و رهبر جمهوری اسلامی را ایفا کند، بی‌آنکه به صورت مستقل تصمیم‌گیری کند یا در برابر خواست حکومت مقاومت ورزد.
درواقع، پزشکیان به عنوان رئیس جمهور و رئیس شورا، صرفاً نقش «رابط» میان نهاد رهبری و سیستم نظامی را ایفا خواهد کرد، نه تصمیم‌گیر اصلی.
ترکیب شورای دفاع و اختیارات آن
بر اساس گزارش خبرگزاری «تسنیم»، این شورا متشکل از:
- رؤسای سه قوه
- دو نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی
- وزیر اطلاعات
- رئیس ستادکل نیروهای مسلح
- فرمانده کل سپاه
- فرمانده ارتش
- فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیاء
خواهد بود.
با توجه به ترکیب فوق، مشخص است که این شورا اساساً ماهیتی نظامی- امنیتی دارد و نقش آن در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و استراتژیک بسیار پررنگ خواهد بود. علاوه بر این، شخصی از نیروهای مسلح به عنوان «دبیر شورا» منصوب خواهد شد، که به معنای کنترل تمام‌عیار تصمیمات شورا توسط ساختار نظامی است.
اهداف واقعی شورای دفاع
فراتر از ظاهر ماجرا، این شورا می‌تواند اهداف پنهانی مهمی را دنبال کند:
- مدیریت انتقال قدرت در صورت فقدان رهبری: با توجه به سن بالای علی خامنه‌ای، تشکیل چنین شورایی می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای ساختار قدرت در دوران گذار از وی به جانشین او باشد، بطوری که نهاد رهبری دچار خلأ مدیریتی نشود.
- آماده شدن برای جنگ احتمالی: تجربه جنگ ۱۲ روزه اخیر و هدف قرار گرفتن فرماندهان ارشد نظامی نشان داد که در صورت وقوع جنگ تمام‌عیار، ساختار موجود ممکن است ناکارآمد باشد. شورای دفاع با تصمیم‌گیری‌های فوری و اجرای بدون تعلل، می‌تواند به عنوان فرماندهی مرکزی جنگ عمل کند.
- پیشگیری از فروپاشی داخلی: در شرایطی که ناآرامی‌های اجتماعی، تحریم‌های بین‌المللی و ضعف اقتصادی می‌توانند به اعتراضات گسترده منجر شوند، شورای دفاع به مثابه نهادی برای حفظ انسجام و کنترل سرکوب در شرایط اضطراری طراحی شده است.
نتیجه‌گیری
تشکیل شورای دفاع را باید به عنوان بخشی از استراتژی بقاء در جمهوری اسلامی تحلیل کرد؛ استراتژی‌ای که بر تمرکز قدرت، چابکی در تصمیم‌گیری‌های امنیتی و وفاداری مطلق به نهاد رهبری استوار است. ریاست مسعود پزشکیان بر این شورا نیز تلاشی برای حفظ ظاهر قانونی و مدنی این ساختار است، در حالی که کنترل کامل آن در دست نهادهای نظامی باقی خواهد ماند.
در آستانه احتمالاتی چون جنگ با اسرائیل یا تحولات در رأس هرم قدرت، شورای دفاع به مثابه بیمه‌نامه‌ای برای نظام عمل خواهد کرد؛ بیمه‌نامه‌ای برای روزهایی که احتمال بی‌ثباتی بیشتر از هر زمان دیگری حس می‌شود.
*رضا یاقوت عضو انجمن ایران آلمان
