با این حال برخی از مقامات سیاسی آن‌چه در این ۱۲روز روی داد را پیروزی می‌دانند مانند «اسماعیل خطیب»، وزیر اطلاعات، که معتقد است «شکست رژیم صهیونیستی و آمریکا یکی از این شگفتانه‌ها بود که نیروهای مسلح ایران با سیلی محکمی که به این دو زدند، ادعاهای دروغین‌شان را باطل کردند.» یا «مهدی طائب»، رییس شورای قرارگاه راهبردی عمار که معتقد است «امروز اگر می‌گوییم رژیم صهیونیستی له شده، این یک شعار نیست، بلکه واقعیتی میدانی است. اگر آن‌ها بخواهند دوباره اقدامی علیه ما انجام دهند، اول باید از وضعیت له‌شدگی فعلی خارج شوند.»

در ادامه همین منطق، برخی معتقدند که جمهوری اسلامی باید کار اسراییل را تمام کند. جنگ برای برخی از مقامات جمهوری اسلامی و طرفداران این نظام به امری مقدس که باید انجام شود، بدل شده است. این موضوع واکنش «علی ربیعی»، دست‌یار اجتماعی رییس‌جمهور را به‌همراه داشته است. او با انتقاد به این رویکرد می‌گوید: «عده‌ای به‌گونه‌ای صحبت می‌کنند که انگار جنگ مقدس است و مذاکره خیانت است. این چه دوگانه‌ای است که ایجاد می‌کنیم؟»

اما به نظر می‌رسد که یکی از دلایل خوشحالی مقامات از این وضعیت، پدیدار شدن وحدت ملی است. موضوعی که جمهوری اسلامی هرگز نکوشید تا پدیدار شدنش را اثبات کند. حالا مقامات نظام عواملی را به‌عنوان وحدت‌آفرین لحاظ می‌کنند که مدت‌هاست اسباب اختلاف جمعی هستند. مثلا «حبیب‌الله غفوری»، نماینده ولی‌فقیه در کرمانشاه، با اشاره به حمله به ساختمان شیشه‌ای صداوسیما در جنگ ۱۲روزه مدعی شد این نهاد با تولید برنامه‌های «وحدت‌آفرین و امیدبخش» نقش مهمی در انسجام ملی داشتند. امام جمعه ساری، با تاکید بر این‌که کشور در دو جبهه «جنگ فرهنگی و اقتصادی» قرار دارد، حفظ وحدت، انسجام داخلی و تقویت فرهنگ دینی و انقلابی را «رمز پیروزی» دانست.

آمادگی برای پاسخ کوبنده

مقامات ارشد نظامی و سیاسی، هر یک از زاویه‌ای، پیام مشترکی را منتقل می‌کنند: آمادگی کامل برای پاسخ به هر حمله احتمالی. «سیدعبدالرحیم موسوی»، رییس ستاد کل نیروهای مسلح، در مراسم چهلم «شهدای اقتدار» با هشدار به آمریکا و اسراییل گفت: «اگر دشمنان قصد تجاوز و حمله مجدد به کشور را داشته باشند، پاسخ ما این بار کوبنده‌تر و متفاوت از گذشته خواهد بود» و بر ضرورت آماده‌بودن «برای تمام میدان‌ها» تاکید کرد. او جنگ اخیر را «سونامی جنگ شناختی و تهدید نظامی» دانست که هدفش کشاندن ایران به آشوب بود، اما به گفته او ملت ایران «یکپارچه در برابر دشمنان خواهند ایستاد.»

این لحن تهدیدآمیز، یک روز پیش‌تر در بیانیه سپاه پاسداران نیز تکرار شده بود. سپاه اعلام کرد هر تهدید علیه امنیت و تمامیت سرزمینی کشور با واکنشی «شدید و فراتر از تصورات دشمنان» روبه‌رو خواهد شد. بیانیه، جنگ ۱۲روزه را «نبرد مستقیم» با آمریکا و اسراییل خواند که با عملیات «وعده صادق ۳» و «بشارت فتح»، آتش‌بس به طرف مقابل تحمیل شد و شکست دشمن را نتیجه «فرماندهی رهبری» و «وحدت ملت» دانست.

در ادامه این رویکرد، «حبیب‌الله سیاری»، رییس ستاد و معاون هماهنگ‌کننده ارتش، با نگاه فنی‌تر تاکید کرد که پس از هر نبرد باید نقاط قوت و ضعف ارزیابی شود. او گفت دشمن تصور داشت ظرف چند روز ایران را «زیر و رو» کند، اما «یک‌باره دید زمینه عوض شد» و به آتش‌بس رفت. سیاری تاکید کرد که ارتش با رفع ضعف‌ها و توسعه نقاط قوت، آماده پاسخ به «هر تهاجمی» خواهد بود.

در کنار این مواضع نظامی، دولت نیز پیام خاص خود را ارایه کرد. «مسعود پزشکیان»، رییس‌جمهور، ضمن تکرار این‌که ایران «طالب جنگ نیست»، یادآور شد کشور پیش‌تر پذیرای «شدیدترین نظام نظارتی بر فعالیت‌های هسته‌ای» بوده و اکنون نیز آماده تعامل است، اما بدون چشم‌پوشی از «حق ملت ایران». او هشدار داد که تجاوز دوباره، «پاسخی مقتدرانه» به‌دنبال خواهد داشت.

بُعد ایدئولوژیک این روایت از سوی روحانیت برجسته شد. «یوسف طباطبایی‌نژاد»، امام جمعه اصفهان، جنگ ۱۲روزه را موجب «الفت و یکدلی ملت ایران» دانست و با استناد به قرآن گفت اگر دشمن پیشنهاد صلح دهد، باید پذیرفت، اما در برابر قصد جنگ، «مقاومت» ادامه خواهد داشت و «هرگز تحت فرمان غیرخدا نخواهیم بود.» این پیوستگی میان تهدید سخت، محاسبه فنی، شرط‌گذاری سیاسی و مشروعیت مذهبی، روایتی کامل از نگاه جمهوری اسلامی به سایه جنگ را شکل می‌دهد.

جنگ نرم ادامه جنگ واقعی

مقام‌های ارشد نظامی و رسانه‌ای جمهوری اسلامی تلاش دارند پیوند میان میدان نبرد و جنگ روایت‌ها را پررنگ کنند. آن‌ها در تلاش هستند که بگویند اگرچه جنگ فعلا متوقف شده است اما جنگ روایت‌ها همچنان پابرجا و حتی شدیدتر است. به‌دلیل همین، برخی از نیروهای رادیکال از اقدام دولت برای پس گرفتن لایحه انتشار اخبار خلاف واقع در فضای مجازی ناراحت شدند. چرا که گمان می‌کنند اقدام اسباب نشر اکاذیب خواهد شد و دست حاکمیت برای جنگ نرم را محدود خواهد کرد.

این نگاه از تاکید جمعی مقامات در وجود جنگ روایت برمی‌خیزد. «مجید خادمی»، رییس سازمان اطلاعات سپاه، ۱۶ مرداد با تاکید بر این‌که در صورت حمله مجدد اسراییل «حتما دشمن را سر جایش خواهیم نشاند»، گفت آن‌ها که بارها «اراده شکست‌ناپذیر ملت ایران» را تجربه کرده‌اند، این‌بار به «جنگ روانی» پناه برده‌اند.

این رویکرد روز قبل در بیانیه ۱۵مرداد سپاه بازتاب یافته بود. بیانیه‌ای که عملکرد رسانه‌های داخلی را «جهاد فی سبیل‌الله» و بخشی از «خط مقدم جنگ نرم» توصیف کرد و نقش خبرنگاران را در انعکاس «پیروزی‌ها و دستاوردهای ملت ایران» و خنثی‌کردن «روایت‌سازی‌های مجعول دشمن» ستود و «هم‌افزایی رسانه، دیپلماسی و میدان» را «ضامن اقتدار» دانست.

این نگاه رسانه‌محور در سطح استانی نیز بازتاب داشت. «حجت‌الاسلام طاها توکلی»، مسوول دفتر نمایندگی ولی فقیه در سپاه «بیت‌المقدس» کردستان، با اشاره به ناکامی دشمن در «تسلیم و تغییر»، مدعی شد که هدف جنگ رسانه‌ای، «تحریف واقعیت میدان و القای پیروزی دشمن» و شکستن «اراده‌ها و سنگرهای درونی» است. او ماموریت رسانه‌های همسو با نظام را «تقویت اراده، خودباوری و همبستگی ملی» می‌داند.

در سطح سیاست‌گذاری کلان فضای مجازی نیز همین خط روایت ادامه یافت. «قاسم خالدی»، مشاور رییس مرکز ملی فضای مجازی، جنگ رسانه‌ای ۱۲روزه را نمونه‌ای موفق از «وحدت و روایت‌سازی دقیق» دانست که «نقشه‌های دشمن را ناکام گذاشت» و به الگویی برای نبردهای شناختی آینده بدل شد. او رسانه را «سلاحی قوی‌تر از بمب و موشک» توصیف کرد، از نقش صداوسیما در این جنگ ستایش کرد و بر نگاه «ملی و فراجناحی» به فضای مجازی، تکمیل شبکه ملی اطلاعات و پیوست رسانه‌ای برای تمام تصمیمات کلان تاکید داشت.

جنگ؛ تهدید بیرونی یا ابزار درونی؟

در نخستین روزهای جنگ ۱۲روزه ایران و اسراییل، روزنامه «خراسان» در تحلیلی صریح این رویارویی را یکی از تلخ‌ترین رویدادهای سه دهه اخیر دانست و با اشاره به کشته‌شدن فرماندهان ارشد، دانشمندان هسته‌ای و غیرنظامیان، بر سرعت بازیابی توان نظامی کشور ظرف ۲۴ ساعت تاکید کرد.

این یادداشت محوریت قدرت موشکی، پیچیدگی طراحی عملیات و ضرورت پرهیز از ساده‌سازی جنگ را برجسته ساخت و هشدار داد که نباید سرنگونی چند موشک را شکست تلقی کرد. در عین حال، این یادداشت جنگ را نه مقطعی کوتاه، بلکه ورود به «تونلی با انتهای نامعلوم» توصیف کرد که نیازمند آمادگی چندساله است و پیشنهاد داد ستاد اقتصادی ویژه جنگ، قرارگاه رسانه‌ای هماهنگ با خطوط رهبری و همگرایی کامل مردم و حاکمیت برای پیروزی ایجاد شود.

حالا اما با گذشت حدود دو ماه از این مقاله روزنامه «هاآرتص» پیش‌بینی می‌کند که نبرد بعدی ایران و اسراییل به‌طور چشمگیری متفاوت خواهد بود. چرا که ایران پس از جنگ اخیر در مسیر نوسازی سامانه‌های دفاع هوایی با گزینه‌هایی چون «اچ‌کیو-۹بی» (HQ-9B) چینی، بازسازی نیروی هوایی با جنگنده‌های «سوخو-۳۵» یا «جی-۱۰سی» (J-10C) و حفظ ظرفیت تولید و شلیک حدود هزار موشک بالستیک گام برمی‌دارد. این روزنامه یادآور شد که موشک‌های ایران در جنگ گذشته از سد پدافند عبور کرده و خسارات بی‌سابقه‌ای وارد کردند، در حالی که اسراییل و آمریکا با هزینه سنگین رهگیری (بیش از ۱.۴ میلیارد دلار در ۱۲ روز) و محدودیت تولید روبه‌رو هستند و فناوری‌های نوین مانند سامانه‌های لیزری هنوز در مراحل ابتدایی توسعه است؛ مجموعه‌ای از عوامل که می‌تواند معادله نبرد آینده را پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر کند.

در حالی که خبر هاآرتص نشان از آماده‌شدن آشکار طرفین برای جنگ دارد برخی بر آن هستند که جنگ نخواهد شد.

«الیاس حضرتی»، رییس شورای اطلاع‌رسانی دولت، جنگ اخیر را «توطئه بزرگ» با حملات هم‌زمان از شرق و غرب نامید که به گفته او، همبستگی ملت، دولت و نیروهای مسلح آن را ناکام گذاشت. بر اساس چنین باوری وی احتمال آغاز درگیری جدید را منتفی دانسته و گفت تا زمانی که دشمن ضعف‌هایش را جبران نکرده، جنگی رخ نخواهد داد؛ بنابراین مردم باید «مطمئن باشند و به زندگی طبیعی بازگردند.»

این رویکرد که به‌دنبال آرام کردن جو روانی جامعه است، در مواضع «عباس عراقچی»، وزیر خارجه نیز ادامه یافت. او در مصاحبه‌ای در عراق گفت که به‌عنوان کارشناس روابط بین‌الملل «تصوری از قریب‌الوقوع بودن جنگ» ندارد، اما یادآور شد که احتمال جنگ برای همه کشورها با درصدهای مختلف وجود دارد. عراقچی هشدار داد که دشمنان در تلاشند ایران را در فضای روانی جنگ نگه دارند و بر ضرورت هشیاری در برابر این فضا‌سازی تاکید کرد.

با وجود تفاوت لحن‌ها، از هشدارهای صریح نظامی تا وعده‌های بازگشت به زندگی عادی، همه روایت‌ها در یک نقطه تلاقی می‌کنند: جنگ همچنان در متن سیاست ایران حضور دارد. خامنه‌ای هنوز برنامه‌های معمول خود را شروع نکرده و از انظار عمومی غایب است. برخی وضعیت جنگی را تهدیدی بیرونی می‌بینند که احتمال بروز آن در آینده نزدیک وجود دارد و برخی دیگر از همین احتمال به‌عنوان ابزاری برای انسجام‌بخشی درونی استفاده می‌کنند.

این وضعیت گفتمانی را شکل داده که به‌تدریج بخشی ثابت از افق روزمره سیاست ایران شده است.