۲.۳. ذخایر ارزی و منابع مالی

اسرائیل با ذخایر ارزی بیش از ۲۲۰ میلیارد دلار، شامل کمک‌های خارجی و صادرات دفاعی، از خزانه جنگی قوی برخوردار است. در مقابل، ذخایر ارزی رژیم ولایی حدود ۳۰ میلیارد دلار است که تحت تأثیر تحریم‌های فزاینده و تورم ۴۰ درصدی کاهش یافته است. این محدودیت، پایداری رژیم ولایی را در جنگ‌های کوتاه و به‌ویژه طولانی تضعیف می‌کند، در حالی که اسرائیل شوک‌های اقتصادی را بهتر مدیریت می‌کند.

۲.۴. صادرات و وابستگی‌ها

اقتصاد اسرائیل بر فناوری پیشرفته (۵۵ درصد صادرات) و صنایع دفاعی (۱۵ میلیارد دلار در ۲۰۲۵) استوار است، که مقاومت آن را در برابر اختلالات افزایش می‌دهد. رژیم ولایی به صادرات نفتی وابسته است و فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند اقتصاد آن را فلج کند، هرچند اختلال در تنگه هرمز ابزار بازدارنده جهانی است. با این حال، تحریم‌ها آسیب‌پذیری رژیم ولایی را تشدید کرده‌اند.

۲.۵. هزینه‌های جنگی

هزینه‌های جنگی رژیم ولایی در جنگ ژوئن ۲۰۲۵ حدود ۱۰ میلیارد دلار با رویکرد کم‌هزینه بود، در حالی که اسرائیل با هزینه‌های بالا (۴ تا ۵ میلیارد دلار در هفته) عملیات دقیق‌تری انجام داد. اقتصاد اسرائیل این هزینه‌ها را تحمل کرد، اما رژیم ولایی در جنگ طولانی با کمبود منابع مواجه می‌شود.

۳. تنگناهای داخلی و تأثیر بر بازدارندگی

۳.۱. بحران آب

رژیم ولایی با بحران شدید آب ناشی از تغییرات آب و هوایی، توزیع نابرابر و بهره‌برداری بیش از حد مواجه است. کاهش ذخیره آب، تولید کشاورزی و دامداری را کاهش داده و امنیت غذایی را تهدید کرده است. این بحران به اعتراضات گسترده منجر شده که ثبات داخلی را تضعیف می‌کند. در شرایط جنگی، تأمین غذا دشوار شده و منابع نظامی به مدیریت ناآرامی‌ها منحرف می‌شوند. در مقابل، اسرائیل با فناوری‌های بازیافت آب و نمک‌زدایی، منابع آب را در جنگ ژوئن ۲۰۲۵ حفظ کرد، که پایداری آن را تقویت نمود.

۳.۲. بحران برق

کمبود برق در رژیم ولایی، ناشی از مشکلات تأمین گاز و زیرساخت‌های فرسوده، تولید صنعتی و کشاورزی را کاهش داده و خسارات اقتصادی قابل توجهی ایجاد کرده است. در سناریوی جنگی، اختلال در تأمین انرژی می‌تواند عملیات نظامی را مختل کند. اسرائیل، با شبکه برقی پیشرفته و متنوع، در جنگ ژوئن ۲۰۲۵ حداقل اختلال را تجربه کرد و با حمایت متحدان، پایداری خود را حفظ نمود.

۳.۳. مسائل زیست‌محیطی

رژیم ولایی با آلودگی هوا، انتشار گازهای گلخانه‌ای و تخریب اکوسیستم مواجه است که رشد اقتصادی را کند کرده و هزینه‌های درمانی را افزایش داده است. این مسائل، ناآرامی‌های اجتماعی را تشدید کرده و در جنگ، انسجام اجتماعی را تضعیف می‌کنند. اسرائیل، با سیاست‌های زیست‌محیطی کارآمد مانند سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، تأثیرات زیست‌محیطی را کاهش داده و در جنگ ژوئن ۲۰۲۵ پایداری خود را حفظ کرد.

۳.۴. فساد و رانت‌پردازی

رژیم ولایی در شاخص ادراک فساد سال ۲۰۲۴ در رتبه ۱۴۹ از ۱۸۰ کشور با امتیاز ۲۳ قرار دارد، که نشان‌دهنده فساد ساختاری و سیستماتیک است. رانت‌پردازی در بخش‌های انرژی و نفت، منابع را هدر داده و خروج سرمایه‌ای حدود ۲۵ میلیارد دلار در سال را به دنبال داشته است. این وضعیت، اعتراضات داخلی را تشدید کرده و در جنگ، توانایی بسیج منابع را محدود می‌کند. اسرائیل، با رتبه ۳۳ و امتیاز ۶۲ در شاخص ادراک فساد، فساد کمتری دارد و نهادهای نظارتی قوی، تأثیرات آن را محدود کرده‌اند. در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، فساد تأثیری بر عملیات نظامی اسرائیل نداشت.

۴. اقتصاد غیررسمی و تأثیر بر بازدارندگی

۴.۱. رژیم ولایی

اقتصاد غیررسمی در رژیم ولایی گسترده است و تخمین زده می‌شود ۲۰ تا ۳۵ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل دهد. این بخش شامل فعالیت‌هایی مانند قاچاق، بازار سیاه و اقتصاد زیرزمینی است که تحت تأثیر تحریم‌ها و فساد رشد کرده است. اگرچه اقتصاد غیررسمی در کوتاه‌مدت می‌تواند به دور زدن تحریم‌ها کمک کند، اما در جنگ، ناکارآمدی آن در بسیج منابع پایدار و شفاف، بازدارندگی را تضعیف می‌کند. این فعالیت‌ها مالیات‌پذیری را کاهش داده و منابع را از بخش‌های رسمی و نظامی دور می‌کنند.

۴.۲. اسرائیل

اقتصاد غیررسمی در اسرائیل محدودتر است و حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی را شامل می‌شود. این بخش تحت نظارت نهادهای قوی قرار دارد و تأثیرات منفی آن بر اقتصاد رسمی اندک است. در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، اقتصاد غیررسمی تأثیری بر عملیات نظامی نداشت، زیرا اقتصاد رسمی اسرائیل منابع کافی را تأمین کرد. این شفافیت، بازدارندگی را تقویت می‌کند.

۴.۳. تحلیل بازدارندگی

اقتصاد غیررسمی گسترده در رژیم ولایی، با کاهش شفافیت و منابع قابل بسیج، بازدارندگی را تضعیف می‌کند، در حالی که اقتصاد غیررسمی محدود اسرائیل تأثیر منفی قابل توجهی ندارد و بازدارندگی آن را حفظ می‌کند.

۵. امنیت غذایی و تأثیر بر بازدارندگی

۵.۱. رژیم ولایی

رژیم ولایی با ناامنی غذایی ناشی از بحران آب، کاهش تولید کشاورزی و وابستگی به واردات مواد غذایی مواجه است. در سال ۲۰۲۵، تولید محصولات کشاورزی تا ۳۰ درصد در برخی مناطق کاهش یافته و اعتراضات مرتبط با کمبود غذا افزایش یافته است. در سناریوی جنگی، ناامنی غذایی می‌تواند انسجام اجتماعی را تضعیف کرده و منابع نظامی را به مدیریت بحران‌های داخلی منحرف کند، که بازدارندگی را کاهش می‌دهد.

۵.۲. اسرائیل

اسرائیل با فناوری‌های کشاورزی پیشرفته (مانند آبیاری قطره‌ای) و زنجیره تأمین متنوع، امنیت غذایی خود را حفظ کرده است. در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، تأمین غذا حتی تحت فشار حفظ شد، که به انسجام اجتماعی و تمرکز بر عملیات نظامی کمک کرد. این توانایی، بازدارندگی اسرائیل را تقویت می‌کند.

۵.۳. تحلیل بازدارندگی

ناامنی غذایی در رژیم ولایی، با افزایش ناآرامی‌های اجتماعی، بازدارندگی را کاهش می‌دهد، در حالی که امنیت غذایی اسرائیل، پایداری آن را در جنگ تقویت می‌کند.

۶. امنیت سایبری و تأثیر بر بازدارندگی

۶.۱. رژیم ولایی

رژیم ولایی با آسیب‌پذیری‌های سایبری قابل توجهی مواجه است، از جمله زیرساخت‌های دیجیتال فرسوده و کمبود سرمایه‌گذاری در دفاع سایبری. حملات سایبری در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، مانند اختلال در شبکه‌های ارتباطی، توانایی نظامی رژیم را تضعیف کرد. این ضعف، بازدارندگی رژیم ولایی را در برابر حملات سایبری دشمن کاهش می‌دهد.

۶.۲. اسرائیل

اسرائیل یکی از پیشگامان جهانی در امنیت سایبری است، با سرمایه‌گذاری گسترده در فناوری‌های دفاعی و واحدهای سایبری نظامی (مانند واحد ۸۲۰۰). در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، اسرائیل با موفقیت در برابر حملات سایبری مقاومت کرد و حتی حملات متقابلی انجام داد. این توانایی، بازدارندگی سایبری و نظامی اسرائیل را تقویت می‌کند.

۶.۳. تحلیل بازدارندگی

آسیب‌پذیری سایبری رژیم ولایی، بازدارندگی آن را در جنگ‌های مدرن کاهش می‌دهد، در حالی که توانمندی سایبری اسرائیل، برتری آن را در عملیات نظامی و اقتصادی تقویت می‌کند.

۷. نقش متحدان در بازدارندگی

۷.۱. متحدان رژیم ولایی

رژیم ولایی به متحدان منطقه‌ای مانند حزب‌الله، حماس و حوثی‌ها وابسته است، اما در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، این متحدان عمدتاً منفعل بودند. متحدان جهانی مانند روسیه و چین تنها به محکومیت دیپلماتیک بسنده کردند و حمایت نظامی ارائه ندادند. این انفعال، بازدارندگی نامتقارن رژیم ولایی را تضعیف کرد.

۷.۲. متحدان اسرائیل

اسرائیل از حمایت فعال کشورهای عربی مانند امارات و اردن، و متحدان جهانی به‌ویژه آمریکا بهره می‌برد. در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، آمریکا مستقیماً در کنار اسرائیل قرار گرفت و اروپا تحریم‌های بیشتری علیه رژیم ولایی اعمال کرد. این حمایت‌ها، جنگ را کوتاه کرده و اقتصاد اسرائیل را تقویت نمودند.

۷.۳. تحلیل بازدارندگی

متحدان فعال اسرائیل، با ارائه کمک‌های نظامی و اقتصادی، بازدارندگی آن را تقویت می‌کنند، در حالی که انفعال متحدان رژیم ولایی، توانایی آن را برای پایداری در جنگ کاهش می‌دهد.

۸. سرمایه اعتماد اجتماعی

۸.۱. رژیم ولایی

سرمایه اعتماد اجتماعی در رژیم ولایی به دلیل بی‌اعتمادی گسترده به نهادهای دولتی، ناکارآمدی‌های اقتصادی و سرکوب اعتراضات، به شدت کاهش یافته است. شاخص‌های جهانی نشان می‌دهند که اعتماد به رژیم پایین است و اعتراضات مکرر، شکاف عمیق بین مردم و حاکمیت را نشان می‌دهند. در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، این بی‌اعتمادی به عدم مشارکت گسترده مردمی منجر شد و توانایی بسیج اجتماعی را محدود کرد.

۸.۲. اسرائیل

اسرائیل از سرمایه اعتماد اجتماعی بالاتری برخوردار است که ناشی از نهادهای نظارتی قوی و انسجام اجتماعی در برابر تهدیدات خارجی است. در جنگ ژوئن ۲۰۲۵، حمایت مردمی از تلاش‌های نظامی بالا بود و جامعه انسجام خود را حفظ کرد. این اعتماد، توانایی بسیج منابع انسانی و اقتصادی را تقویت می‌کند.

۸.۳. تحلیل بازدارندگی

سرمایه اعتماد اجتماعی پایین در رژیم ولایی، ریسک ناآرامی‌های داخلی را افزایش داده و بازدارندگی را کاهش می‌دهد، در حالی که اسرائیل با اعتماد اجتماعی بالا، انسجام لازم برای پایداری در جنگ را حفظ می‌کند.

۹. نتیجه‌گیری

اقتصاد ایران تحت حاکمیت رژیم ولایی، با وجود منابع طبیعی و جمعیت بیشتر، به دلیل وابستگی به نفت، ناترازی مالی، تورم بالا، اقتصاد غیررسمی گسترده، ناامنی غذایی و آسیب‌پذیری سایبری، شکننده است. در مقابل، اقتصاد اسرائیل کوچک‌تر اما متنوع، پیشرفته در فناوری، مقاوم در برابر تحریم‌ها و با دسترسی به بازارهای جهانی است. تنگناهای داخلی رژیم ولایی (بحران‌های آب، برق، زیست‌محیطی، فساد و رانت‌پردازی)، متحدان منفعل، اعتماد اجتماعی پایین، اقتصاد غیررسمی ناکارآمد، ناامنی غذایی و ضعف سایبری، بازدارندگی آن را تضعیف می‌کنند. اسرائیل با اقتصاد پویا، زیرساخت‌های مقاوم، متحدان فعال، اعتماد اجتماعی بالا، امنیت غذایی و توانمندی سایبری، بازدارندگی قوی‌تری دارد. در جنگ کوتاه ژوئن ۲۰۲۵، رژیم ولایی با استراتژی‌های نامتقارن مقاومت کرد، اما در سناریوهای طولانی، اسرائیل برتری دارد. تحقیقات آینده باید بر مدل‌سازی سناریوهای بلندمدت و تأثیر متغیرهای جدید بر بازدارندگی تمرکز کنند.