ایران وایر - در فروردین ۱۴۰۳، هم‌زمان با نخستین حمله مستقیم ایران به اسراییل در قالب عملیات «وعده صادق»، آسمان خاورمیانه شاهد یکی از گسترده‌ترین نبردهای هوایی دهه‌های اخیر بود. در آن شب، صدها موشک و پهپاد از خاک ایران به‌سمت اهداف نظامی در اسراییل شلیک شد و نیروهای آمریکایی، بریتانیایی، فرانسوی و اردنی در هماهنگی با ارتش این کشور به رهگیری این پرتابه‌ها پرداختند. این لحظه، نقطه اوج بحران میان تهران و تل‌آویو نبود، بلکه نخستین رویارویی مستقیم نظامی دو دشمن بود که تا آن زمان در سایه جنگ‌های نیابتی با یکدیگر می‌جنگیدند.
به‌تازگی، نیروی هوایی ایالات متحده مستندی با عنوان «بازی خطرناک» منتشر کرده که بخشی از آن شب را از زاویه دید خلبانان آمریکایی بازسازی می‌کند؛ روایتی که تماشاگر را به دل تاریکی کابین‌های جنگنده‌های اف-۱۵ می‌برد و لحظات تصمیم و اضطراب در میانه درگیری را نشان می‌دهد. این فیلم، گزارشی مستند از نقش نیروهای آمریکایی در هماهنگی دفاعی آن شب است.
اولین شبی که ایران به اسراییل حمله کرد
عملیات «وعده صادق» در ساعات پایانی روز شنبه ۲۵ فروردین ۱۴۰۳ توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی آغاز شد. این عملیات که با رمز «یا رسول الله» شکل گرفت، به واسطه ۱۲۰ موشک بالستیک، ۳۰ موشک کروز و ۱۷۰ پهپاد انجام شد. این حرکت نظامی پاسخی مستقیم به حمله اسراییل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق در تاریخ ۱۳ فروردین بود؛ حمله‌ای که منجر به شهادت «محمدرضا زاهدی» و تعدادی دیگر از فرماندهان ارشد سپاه قدس در سوریه و لبنان شد. «آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای» رهبر جمهوری اسلامی، وعده داده بود که «اسراییل باید تنبیه شود و تنبیه خواهد شد» و این عملیات در عمل تحقق همان وعده بود.
شورای عالی امنیت ملی، در آن زمان این اقدام را در چارچوب دفاع مشروع و مبتنی بر اصل ۵۱ منشور سازمان ملل متحد تعریف کرد. همچنین رییس قوه قضاییه ایران، هدف این عملیات را تنبیه رژیم صهیونیستی و هدف قراردادن دو پایگاه‌های نظامی‌ای که به مستشاران ایران حمله کرده بود دانست. آن زمان برخی از تحلیلگران سیاسی گفتند ایران با این اقدام کوشید معادله بازدارندگی منطقه‌ای را بازنویسی کند و به آمریکا و اسراییل پیامی روشن دهد که دوران حملات یک‌جانبه و جنگ‌های در سایه به پایان رسیده و هرگونه تعرض به منافع ایران یا متحدانش می‌تواند مستقیماً جبهه جدیدی علیه خود اسراییل بگشاید.
پس از انجام عملیات «امیرعلی حاجی‌زاده» فرمانده وقت هوا و فضای سپاه، به یکی از چهره‌های محبوب طرفداران نظام سیاسی بدل گشت. او بعد از این عملیات گفت «وعده صادق نتیجه هم‌افزایی میدان و دیپلماسی بود.» او همچنین تاکید کرد «این عملیات نشان داد که ایران در دفاع از منافع خود تردید نمی‌کند و پاسخ هر تجاوزی را قاطعانه خواهد داد.».
پس از انجام عملیات توسط جمهوری اسلامی، اسراییل با پشتیبانی آمریکا، بریتانیا، فرانسه و اردن، گسترده‌ترین سامانه دفاع هوایی تاریخ خود را فعال کرد. گنبد آهنین، فلاخن داوود و سامانه‌های پیکان-۲ و ۳ در کنار جنگنده‌های متحدان غربی، آسمان این کشور را پوشش دادند. پس از اتمام عملیات، ارتش اسراییل اعلام کرد که بیش از ۹۹ درصد از موشک‌ها و پهپادهای ایرانی پیش از رسیدن به اهداف منهدم شدند و تنها شمار اندکی از آن‌ها توانستند از سپر دفاعی عبور کنند. یکی از این موشک‌ها به پایگاه هوایی نواتیم در صحرای نقب اصابت کرده بود.
در تهران اما روایت کاملاً متفاوت بود. رسانه‌های رسمی و فرماندهان سپاه از این عملیات به عنوان بزرگترین عملیات موشکی تاریخ ایران و بزرگترین عملیات پهپادی تاریخ جهان سخن گفتند و آن را «موفقیتی تمام‌عیار» در بازگرداندن بازدارندگی منطقه‌ای توصیف کردند. سپاه پاسداران اعلام کرد تمام اهداف از پیش تعیین‌شده ماهیت نظامی داشته‌اند و بیش از ۷۵ درصد موشک‌های بالستیک به هدف اصابت کرده‌اند. «حسین سلامی»، فرمانده وقت سپاه، با بیان اینکه پس از این حمله فرضیه احتمال جنگ علیه جمهوری اسلامی ایران و گزینه‌های روی میز ابطال شده این عملیات را «نمایش اقتدار جمهوری اسلامی» دانست و گفت اسراییل «در آزمون بزرگ پدافندی شکست خورد و افسانه نفوذناپذیری‌اش فرو ریخت».
بازی خطرناک در آسمان خاورمیانه
نیمه‌شب سیزدهم آوریل ۲۰۲۴، آسمان خاورمیانه برای چند ساعت از نو تعریف شد. در همان شبی که ایران برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی به‌طور مستقیم به اسراییل حمله کرد، دوربین‌های نیروی هوایی آمریکا در حال ثبت چیزی بودند که بعدتر عنوان مستندشان شد: «بازی خطرناک». این مستند ۳۷ دقیقه‌ای که در کانال رسمی نیروی هوایی ایالات متحده در یوتیوب منتشر شده، تماشاگر را به درون کابین جنگنده‌های اف-۱۵ئی استرایک ایگل می‌برد؛ جایی میان تاریکی مطلق، هشدارهای راداری و نور سبزرنگ دید در شب. یکی از خلبانان در توصیف عملیات می‌گوید: «این فقط یک نمایش نبود، حمله‌ای طراحی‌شده برای تخریب و امحا بود.» شبی که در آن، صدها پهپاد و موشک ایرانی در آسمان اسراییل رهگیری شد و نیروی هوایی آمریکا، در هماهنگی با متحدان منطقه‌ای، به مقابله برخاست.
فیلم با روایت خلبانان از یک شب معمولی آغاز میشود که «شب استیک‌خوری» آنان بوده است. از ساعتی آرام در پایگاه که ناگهان به دستور پروازی اضطراری بدل میشود. لحظه‌ای که در کابین‌ها آدرنالین جای روزمرگی را می‌گیرد و فریاد «Fox-3» (کد شلیک موشک آمرام) در بی‌سیم خلبانان طنین افکن میشود. آن‌ها روایت می‌کنند که چگونه در عرض چند دقیقه پس از اعلام آماده‌باش به «وضعیت جنگی واقعی» پرتاب شدند، در حالی که حجم حمله فراتر از برآوردهای آن‌ها بود. آن‌ها می‌گویند با ۱۸۰ پهپادهای ایرانی روبرو بودند که با پرواز در ارتفاع پایین و سرعت کم، سامانه‌های دفاعی را فریب می‌دادند و خلبانان مجبور بودند با چشمان خود هدف‌گیری کنند در حالی که برخی از هواپیماها مهمات کافی نداشتند.
در نیمهٔ دوم مستند، روایت از آسمان به زمین بازمی‌گردد؛ پایگاهی که زیر آژیر هشدار، در چند دقیقه به صحنه‌ای از هماهنگی و آشوب بدل میشود. تیم‌های فنی در حالی‌که موتور جنگنده‌ها هنوز روشن است، هم‌زمان سوخت‌گیری و تسلیح مجدد را انجام می‌دهند؛ صحنه‌ای که فیلم آن را با پیت‌استاپ‌های فرمول یک مقایسه می‌کند. بیرون، آسمان از نور انفجارها روشن است و یکی از خلبانان می‌گوید: «آسمان مثل گنبدی از ترکش‌های گداخته بود.» هنگام بازگشت، برج کنترل خاموش است و تنها پیامی از رادیو می‌آید: «یک دقیقه تا اصابت.» سپس سکوت، انفجار، و فروکش‌کردن صداها.
با روشن‌شدن آسمان، خلبانان رد دود موشک‌ها و رهگیرها را چون رشته‌هایی سفید در هم پیچیده روایت می‌کنند که آسمان را به «توپی از کاموا» بدل کرده بود. یکی از آن‌ها می‌گوید پس از عملیات امحا «از هشت موشک، فقط یکی باقی ماند.» یکی از خلبانان در توصیف آنچه انجام داده‌اند می‌گوید: «هیچ‌کس برای هیجان ذهنی نمی‌جنگد؛ همیشه پای قلب در میان است.» با این حال خلبانان در مورد موفقیت عملکرد خود تردید داشتند، تا این که پیامی از اسراییل رسید که تأیید می‌کرد: «شما نمی‌دانید چقدر به ما کمک کردید و چند زندگی را نجات دادید.»
این مستند، توجه رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی را نیز برانگیخته است. خبرگزاری «فارس» در گزارشی، این فیلم را نوعی «اعتراف خلبانان آمریکایی به مشارکت در دفاع از اسراییل» توصیف کرده و کوشیده آن را به‌عنوان سندی از نقش مؤثر ایران در به چالش کشیدن سامانه‌های پدافندی غربی معرفی کند. در این روایت، تمرکز اصلی بر پهپادهای «شاهد-۱۳۶» و قدرت اشباع‌کنندۀ آن‌هاست؛ ابزاری که فارس آن را نماد برتری فناورانۀ ایران در جنگ‌های نامتقارن می‌داند. در نگاه این رسانه، روایت خلبانان آمریکایی از دشواری رهگیری پهپادها، نشانه‌ای از برتری تاکتیکی ایران است و صحنه‌هایی چون «چتر ۳۶۰ درجه‌ای ترکش‌ها» به عنوان تصویر موفقیت راهبردی جمهوری اسلامی بازخوانی شده است.
نوشته‌ی همایون شجريان برای فوت مادرش
اندر باب "سندروم جدید ایران فروشی"
