جنگ‌ها با آخرین شلیک توپ پایان نمی‌یابند. پایان واقعی زمانی فرا می‌رسد که کسی جرأت کند پشت میز بنشیند و آنچه میدان نبرد با آتش گفته است، با زبان دیپلماسی بازگو کند. این همان لحظه‌ای است که سکوت‌ها، مصالحه‌ها و جملات حساب‌شده، سرنوشت ملت‌ها را رقم می‌زند.پس از بیش از سه سال نبرد فرسایشی، بحران اوکراین و روسیه وارد مرحله‌ای شده که می‌توان آن را «ژئولوژی نظامی» نامید: حرکتی کند، تدریجی و مبتنی بر فشار و رسوب، نه حمله و پیشروی. اما حتی در سکون، نفس دیپلماسی دوباره در جریان است.
در ژنو، پشت شیشه‌هایی که انعکاس دریاچه را در خود دارند و در راهروهایی که گویی برای مذاکرات غیرممکن ساخته شده‌اند، نخستین معماری واقعی صلح از سال ۲۰۲۲ در حال شکل‌گیری است. این صلح نه کامل است، نه الزاماً عادلانه و شاید حتی نه پایدار, اما ممکن است. در این شرایط، امکان ارزشمندتر از کمال است.
هفت ستون صلح
۱. آتش‌بس فوری و کامل
نقطه آغاز هر مذاکره واقعی، توقف کامل درگیری‌هاست. تمام خطوط جنگ باید متوقف شود و اجرای آتش‌بس زیر نظارت مشترک سازمان ملل و OSCE انجام گیرد. واتیکان تأکید کرده است: بدون توقف شلیک‌ها، هیچ مذاکره‌ای شکل نخواهد گرفت.
۲. خروج کامل و مرحله‌ای نیروهای روسیه
کی‌یف این بند را غیرقابل چانه‌زنی می‌داند. روسیه حاضر به خروج تدریجی است، مشروط بر اجرای سایر بندها و کاهش مرحله‌ای تحریم‌ها. حساس‌ترین بخش این توافق، مسأله قلمرو و حفظ تمامیت ارضی اوکراین است.
۳. خودمختاری مناطق روس‌زبان
پنهان‌ترین، اما شاید حساس‌ترین محور مذاکرات. اوکراین مدل شبه‌فدرالی برای مناطق روس‌زبان را بررسی می‌کند و مسکو به دنبال چارچوبی است تا «حمایت از روس‌زبان‌ها» را بدون پذیرش شکست اشغال تضمین کند.
۴. عضویت سریع اوکراین در اتحادیه اروپا
ترامپ بر شتاب این مسیر تأکید دارد، اما بروکسل مردد است. راهکار میانه، مسیر سریع‌تر با شروط سبک‌تر است, بدون هیچ تضمین خودکار.
۵. عدم عضویت اوکراین در ناتو
این بند قلب سازش را تشکیل می‌دهد. آمریکا و روسیه بر بی‌طرفی مسلح,اوکراین توافق کرده‌اند, کشوری توانمند در دفاع از خود، اما بدون پیوند نظامی با ناتو. کی‌یف، با علم به اینکه عضویت در ناتو در کوتاه‌مدت ممکن نیست، بی‌طرفی را قیمت حفظ تمامیت ارضی خود می‌داند.
۶. بازسازی اوکراین با دارایی‌های بلوکه‌شده روسیه
حدود ۳۰۰ میلیارد دلار دارایی روسیه در غرب مسدود شده است. بخشی از این منابع می‌تواند برای بازسازی خطوط انرژی، زیرساخت‌ها و شهرهای ویران‌شده به کار گرفته شود. مسکو به صورت رسمی نمی‌تواند چنین امری را بپذیرد، اما به طور غیررسمی ممکن است آن را به عنوان پیش‌پرداخت توافقات آینده با غرب قبول کند.
۷. پایان تحریم‌ها و بازگشت تدریجی روسیه به گروه G8
این بند سنگین‌ترین مشوق برای کرملین است. اروپا در این زمینه اختلاف نظر دارد: فرانسه و ایتالیا نرم‌تر، آلمان و کشورهای بالتیک سخت‌تر. آمریکا به دنبال بازگرداندن روسیه به صورت مرحله‌ای و مشروط است تا آن را از چین جدا کند و در رقابت آینده با پکن برتری داشته باشد.
ژنو، آزمایشگاهی نوین برای دنیایی چندقطبی
به ظاهر، میز مذاکرات شامل مارکو روبیو و استیو ویتکوف از آمریکا و آندری یرماک، روستم عمرُف و کیریل بودانوف از اوکراین است. روسیه به صورت مستقیم نماینده ارشد در ژنو ندارد و مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در ابوظبی ادامه دارد.
اروپا، هرچند از نظر سیاسی قادر به تعیین مسیر نیست، اما به عنوان «دفتر پشتیبان» نقش حیاتی در ثبات آینده دارد. واتیکان، که معمولاً محتاط است، این بار فعال شده است. نقش آن نه تعیین استراتژی، بلکه فراهم کردن فضای اخلاقی و انسانی است: ایجاد گذرگاه‌های بشردوستانه، تبادل اسرا، تضمین امنیت غیرنظامیان و تلاش برای آتش‌بس نمادین پیش از کریسمس.
چرا این بار صلح واقعی‌تر به نظر می‌رسد؟
سه عامل تازه، این تلاش را متفاوت کرده است:
۱. فرسایش متقابل نیروها: هیچ‌کس قادر به پیروزی کامل نیست، اما همه می‌توانند خسارت زیادی ببینند.
۲. فشار نامتقارن آمریکا: ترامپ به دنبال نتیجه سریع و اثبات برتری روش خود است.
۳. نقش اروپا: ناتوان,سیاسی، اما کلیدی در اجرا؛ بدون آن هیچ تثبیتی ممکن نیست.
صلح ناقص، اما ضروری
این هفت ستون شاید تمامی اختلافات فی مابین روسیه و اوکراین را در بر نگیرد,ولی می تواند آتش‌بس ساختاری و سکویی برای ادامه دیپلماسی در طولانی مدت باشد. وقتی پیروزی ناممکن، شکست غیرقابل قبول و جنگ به تهدیدی دائمی تبدیل می‌شود، چنین سکویی حیاتی است.
ژنو نه ورسای است، نه هلسینکی, اما می‌تواند مکانی باشد که جنگ حداقل برای مدتی سکوت را تجربه کند. در این زمانه، همین سکوت کوتاه نیز ارزشمند است.
مطلب قبلی...
چراغی که در تاریکی خاموش نشد، بهروز ورزنده
چراغی که در تاریکی خاموش نشد، بهروز ورزنده
مطلب بعدی...
الگوی توزیع منابع اقتصادی ولایی، احمد علوی
الگوی توزیع منابع اقتصادی ولایی، احمد علوی
