۳. تثبیت جنبش و تغییرات قانونی بزرگ (دهه ۱۹۸۰-۱۹۹۰)

این دوره نقطه اوج تاثیرگذاری جنبش معلولیت در جهان غرب است. گروه‌های فعال مدنی اقدام به سازمان‌دهی اعتراضات گسترده، لابی‌گری سیاسی و طرح دعاوی حقوقی کردند.

مهم‌ترین رخداد: تصویب قانون آمریکایی‌های دارای معلولیت (ADA) در سال 1990
این قانون یکی از مهم‌ترین قوانین حقوق شهروندی در قرن بیستم محسوب می‌شود.

ممنوعیت تبعیض در اشتغال، حمل‌ونقل عمومی، دسترسی به ساختمان‌ها، خدمات دولتی و ارتباطات را تضمین کرد.

تصویب ADA نتیجه اعتراضات گسترده و نمادینی همچون Capitol Crawl بود؛ جایی که افراد معلول از پله‌های کنگره بالا رفتند تا نشان دهند موانع فیزیکی چگونه حقوق آنان را محدود می‌کند.

در اروپا نیز قوانین مشابهی برای برابرسازی فرصت‌ها و دسترس‌پذیری تصویب شد و جنبش معلولیت به سطح سیاست‌گذاری عمومی ارتقا یافت.

۴. بین‌المللی شدن جنبش و رویکرد حقوق بشری (از ۲۰۰۰ تا امروز)

کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (CRPD) - ۲۰۰۶

این کنوانسیون توسط سازمان ملل تصویب شد و به سرعت به یکی از جامع‌ترین اسناد حقوق بشری تبدیل گردید. در این کنوانسیون، معلولیت به‌عنوان بخشی از تنوع انسانی و نه یک نقص معرفی شده است.
تمرکز کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت شامل موارد زیر است:

دسترس‌پذیری در فناوری‌های دیجیتال
آموزش فراگیر
حقوق کودکان معلول
حقوق زنان دارای معلولیت
مشارکت سیاسی و اجتماعی
مقابله با تبعیض در اشتغال و مسکن
ارتقای خود نمایندگی (Self-advocacy)
به‌طور کلی، رویکردهای جدید بیش از هر زمان بر استقلال فردی و حذف موانع اجتماعی تاکید دارند.

۵. جنبش‌های مدنی معلولیت در ایران

متاسفانه در ایران جنبش های مدنی افراد دارای معلولیت موثری تا قبل از راه اندازی کمپین حقوق افراد دارای معلولیت وجود نداشته است.

اما بطور خلاصه بگویم در ایران نیز روند شکل‌گیری جنبش حقوق معلولیت بسیار کند و تحت تاثیرعوامل اجتماعی خاص مثل نیکوکاری و خیریه ای آغاز گردیده است.

پس از جنگ ایران و عراق، ترکیب جدیدی از جانبازان و معلولان اجتماعی شد که بر اهمیت موضوع افزود.

هر چند سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه معلولیت شکل گرفتند اما بیشتر فعالیت آنها بیشتر خیریه ای بودند نه مطالبه گرایانه. هر چند آنان توانستند قانون جامع حمایت از حقوق معلولان (۱۳۸۳) به تصویب برسانند که خود اقدامی قابل توجه بود. کمپین حقوق افراد دارای که فعالیت خود را متمرکز روی حقوق افراد دارای معلولیت کرده بود طی مبارزات مدنی خود توانست نهایتا نسخه همه جانبه تری و جدیدتری از قانون قانون جامع حمایت از حقوق معلولان را در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس برساند.

تلاش‌های مدنی برای مناسب‌سازی شهرها، دسترس‌پذیری، آموزش فراگیر، اشتغال و ارتقای آگاهی اجتماعی ادامه دارد.
با این حال چالش‌های اجرایی، محدودیت‌های منابع، ناهماهنگی‌های مدیریتی و موانع شهری همچنان از دغدغه‌های اصلی فعالان حوزه معلولیت در ایران است.

۶.اصول بنیادین جنبش مدنی معلولیت عبارتند از:

جامعه، و نه فرد، مسئول ایجاد یا حذف موانع است.

افراد باید بر تصمیمات زندگی خود کنترل داشته باشند.

حضور فعال در آموزش، اشتغال، سیاست و فرهنگ.

برابری فرصت و مبارزه با تبعیض.

دسترس‌پذیری فراگیر که شامل شهر، خدمات، فناوری، ارتباطات و حمل‌ونقل باید برای همه قابل استفاده باشد.

پایان سخن
جنبش‌های مدنی افراد دارای معلولیت مسیر طولانی و پر چالشی را طی کرده‌اند تا نگرش جهانی نسبت به معلولیت تغییر یابد. امروزه معلولیت به‌عنوان یک مسئله حقوق بشری شناخته می‌شود و جوامع موظفند شرایط برابر و دسترس‌پذیر برای همه شهروندان فراهم کنند. هرچند پیشرفت‌های قابل توجهی حاصل شده، اما ادامه مسیر نیازمند مشارکت فعال افراد دارای معلولیت، اجرای دقیق قوانین و ارتقای آگاهی عمومی است. این جنبش‌ها همچنان حامل پیام مهمی هستند:
«برابری تنها در نبودِ موانع ممکن می‌شود.»

فرید انصاری دزفولی؛ فعال حقوق افراد دارای معلولیت و عضو ارشد اتحادیه جهانی افراد دارای معلولیت