ایندیپندنت فارسی - پس از وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و با گسترش فساد، رانت و سوءاستفاده در بخشهای مختلف حاکمیتی و اقتصادی، مفاهیم و اصطلاحات تازهای وارد ادبیات عمومی شد، اصطلاحاتی که همگی ریشه در فسادهای ساختاری داشتند، از «کوهخواری» و «جنگلخواری» گرفته تا دیگر اشکال متنوع تاراج منابع عمومی. در روزهای اخیر نیز در محدوده بازار بزرگ تهران پدیدهای تازه رخ داده است که مسئولان از آن با عنوان «پیخواری» یاد کردهاند.
بر اساس اطلاعات منتشرشده در رسانههای داخلی، ماجرا از این قرار است که افراد ناشناس به حفر تونلهایی وسیع در زیر سراهای آزادی، نادری و زیبا در بازار بزرگ تهران اقدام کردهاند. ویدیوهای منتشرشده از این تونلها، از گستردگی و عمق قابلتوجه آنها حکایت دارد، تونلهایی که نهتنها سازههای تاریخی و فرسوده بازار را در معرض خطر جدی قرار میدهند، که احتمال فروریزش و تهدید جان هزاران شهروند و کاسب را نیز به دنبال دارند.
در واکنش به این رخداد، مسئولان حکومتی، از معاون دادستان تهران گرفته تا شهردار منطقه ۱۲، با مباهات از «ورود به موضوع» و جلوگیری از ادامه تخلف سخن گفتند. با این حال، هیچیک توضیح روشنی درباره این پرسش اساسی ارائه نکردند که چگونه و به دست چه کسانی، حفاریهایی به وسعت حدود پنج هزار متر مربع در عمق زمین بازار و در برابر چشم دهها کسبه انجام شده است.
خبرگزاری ایسنا، روز دوشنبه یکم دیماه گزارشی از این حفاریهای غیرمجاز و بازدید مسئولان شهری، مقامهای قضایی و خبرنگاران منتشر کرد. فارغ از آنکه در این گزارش هر یک از مسئولان با ادعای جلوگیری از ادامه تخلف برای خود دستاوردسازی کردند، تصاویر منتشرشده بهروشنی نشان میدهد که این تونلهای عمیق نه در یک شب، که طی ماهها حفر شدهاند.
نوشداروی برخورد پس از وقوع تخلف
اکنون دستگاه قضایی، شهرداری، سازمان مدیریت بحران و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وارد مرحله «برخورد فوری» و تصمیمگیری برای پلمپ، ایمنسازی و نوسازی شدهاند، اما مشخص نیست چرا این برخورد درست در زمانی صورت میگیرد که کار از کار گذشته و تونلهایی با چنین وسعت و عمقی در دل بازار بزرگ تهران حفر شدهاند؟
مطالب بیشتر در سایت ایندیپندنت فارسی
بر مبنای گزارش روزنامه پیام ما، مسیر حفاریها از ورودی بازار کفاشها آغاز میشود و با امتداد به سمت بازار حمامچال، در نهایت به سرای دستمالچی میرسد. در این محدوده، زیر سه پاساژ اصلی سرای آزادی، زیبا و نادری به گونهای حفاری شده که سازههای روی زمین را ناایمن و دچار سستی کرده است.
در این گزارش آمده است که «حفاران برای ردگمکنی و دور نگه داشتن مغازهداران و احتمالا هیئتمدیره پاساژها از اصل ماجرا، دستکم ۱۲ خروجی تعبیه کردهاند تا نخالههای حاصل از این زاغهکنی بهصورت پنهانی از بازار خارج شود».
بر اساس این گزارش، مقامهای شهری تهران هنگام بازدید از این تونلها، هرچه از سطح زمین فاصله میگرفتند و به عمق بیشتری وارد میشدند، در هر قدم با ابعاد تازهای از این تخلف مواجه میشدند. از زیرزمین اصلی پاساژ آزادی که ظاهرا بهعنوان پروژه «ساماندهی و ایمنسازی» معرفی شده بود، تا ستونها و دیوارهای قدیمی متعلق به دوره پهلوی که کلنگ حفاران تا عمق آنها نفوذ کرده و مسیر را به تونل اصلی زیر این سه سرا باز کرده است.
اغماض یا همکاری مسئولان شهری؟
شواهد موجود نشان میدهد هدف حفاران ایجاد طبقهای جدید در زیر این سراها بوده است، طبقهای که به احتمال زیاد قرار بوده بهمنزله انبارهای تازه و خارج از نظارت در اختیار بهرهبرداران قرار گیرد.
ابعاد گسترده حفاری، تداوم حفر آن در طول زمان، تعبیه خروجیهای متعدد و انجام این عملیات در قلب یکی از پرترددترین نقاط پایتخت، این فرضیه را تقویت میکند که چنین پروژهای بدون اطلاع و اغماض نهادهای شهری و نظارتی ممکن نبوده، یا دستکم در سایه بیعملی، چشمپوشی و تساهل مقامهای مسئول به مرحله اجرا رسیده است. در هر دو حالت، تصویری که از دل این گزارش بیرون میآید، نه یک تخلف محدود و خودسرانه، بلکه پروژهای سازمانیافته و زمانبر است که پرسشهای جدی درباره نقش یا مسئولیت شهرداری و دیگر مقامهای حکومتی در شکلگیری و تداوم آن مطرح میکند.
به گفته اسکندر مختاری، کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی، این تونلها در تقاطع بازار عباسآباد و گذر حمامچال ایجاد شده و در زیر سه سرا قرار دارد، بنابراین هر سه مجموعه در معرض خطر قرار دارند. با این حال، سرای دستمالچی که در دوره پهلوی دوم ساخته شده و پس از انقلاب اسلامی با نام سرای آزادی شناخته میشد، بیش از سایر سراها آسیبپذیر است. او همچنین گفت که این سرا طی سالهای گذشته شاهد تخلفهای متعدد، بهویژه حفاریهای گسترده و شدید بوده و بارها خطر تخریب کامل و حتی ریزش آن مطرح شده است.
بمب ساعتی فروریزش در قطب اقتصادی تهران
مختاری با اشاره به اینکه گسترش فضاهای زیرسطحی در بازار تهران وارد مرحلهای تازه و نگرانکننده شده است، تاکید کرد که این روند پدیده تازهای نیست، بلکه به یک رویه قدیمی و ریشهدار در بازار تهران بدل شده و طی چند دهه اخیر ادامه داشته است. به گفته او، این تخلفات هم در بخشهای زیرسطحی، یعنی طبقات منفی یک و منفی دو، و هم در بخشهای روسطحی، در تراز بام، به شکل موازی و مستمر رخ داده و وجه مشترک همه آنها غیرقانونی بودن و تداومشان در سایه نبود نظارت موثر است.
اکنون که معاون دادستان و دیگر متولیان شهری از این تونل بازدید کرده و با عمق فاجعه مواجه شدهاند، دستور پلمپ کامل این تونل و پر کردن کامل آن را دادهاند، اما کسبه و شهروندانی که در بازار تهران کار میکنند و تردد دارند، میگویند تخلفهای آشکار چند دهه اخیر قطب اقتصادی پایتخت را به یک بمب ساعتی بدل کرده است.
محمد آیینی، شهردار منطقه ۱۲ تهران، در گفتگو با خبرگزاری ایسنا، به جای پاسخ مستقیم به این پرسش که در هنگام حفر این تونلها شهرداری منطقه کجا بوده است، دامنه تخلفات را به سالهای دورتر حواله داد و گفت این حفاریها نه مربوط به سال جاری است و نه حتی سال گذشته، بلکه «احتمالا از اواسط دهه ۹۰ آغاز شده و تا پایان سال گذشته ادامه داشته است». ادعایی که در صورت صحت، بیش از پیش این پرسش را برجسته میکند که چگونه چنین تخلف گستردهای طی سالها از دید نهادهای نظارتی و مدیریت شهری پنهان مانده است.
آیینی در ادامه از عملکرد زیرمجموعهاش تمجید کرد و مدعی شد که شهرداری بارها هم رسما و به شکل کتبی از دادستانی خواسته است که درباره این موضوع بهطور جدی تصمیمگیری کند. او مدعی شد از فروردینماه، یعنی زمان شناسایی محل، تا آبانماه امسال هیچ تخلف جدیدی رخ نداده است.
آیینی در ادامه درباره عاملان اصلی این حفاریها نیز به اظهاراتی کلی بسنده کرد و گفت دستگاههای نظارتی و امنیتی موضوع را شناسایی کردهاند و امکان بیان جزئیات حقوقی وجود ندارد، اما «افرادی مشخص شدهاند» و پرونده در دستگاه قضایی در حال بررسی است. او همچنین مدعی شد که شهرداری با این موضوع «محکم» برخورد کرده و «از تهدیدها و اتهامات نترسیده و در کنار مردم ایستاده است»، او با این حال از افشای هویت کسانی که این تونلها را حفر کردهاند خودداری کرد.
علی نصیری، رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران، نیز با تاکید بر اینکه آنچه رخ داده پدیده «جرزخواری» و «پیخواری» بوده است، گفت که «افراد سودجویی وارد این فضا شدهاند که جالب است بدانید حتی مالکین و کسبه نیز با آنها مشکل دارند و ممکن است مالک اصلی ملک نیز از این اقدامات بیاطلاع بوده باشد».
او در ادامه افزود: «این موضوع منحصر به این محل نیست و در نقاط دیگر هم گزارشهایی وجود دارد، اما در سرای آزادی به اوج خود رسیده است.»
رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران نیز گفت که در این مجموعه، در طبقه زیرین که جزو سازه ساختمان بوده، اقدام به حفاری غیرمجاز شده و یک طبقه جدید ایجاد کردهاند که نه امکان فنی آن وجود داشته و نه مقاومت لازم را دارد. حفاریها، ایجاد تونل و ساخت مغازه و انبارهای جدید بدون توجه به اصول ایمنی ادامه داشته است، به گونهای که آثار آن در سقفها و ستونهایی که موج برداشته یا بهشدت تضعیف شدهاند، کاملا مشهود است. این اقدامات در حالی انجام شده که روزانه حدود پنج هزار نفر در این محل تردد دارند.
اینکه مسئولان شهری و قضایی، بهرغم ابعاد بیسابقه این حفاریها، همچنان از افشای هویت افرادی که اقدام به حفر این تونلها کردهاند خودداری میکنند، به ابهامها و تردیدها دامن زده است. اگر آنطور که برخی کسبه و مسئولان اذعان کردهاند، بیشتر مالکان، هیئتمدیره پاساژها و کسبه از این عملیات بیخبر بودهاند یا در آن دست نداشتهاند، این پرسش جدی مطرح میشود که چه نهادی یا چه شبکهای توانسته است ماهها و شاید سالها چنین پروژه پرهزینه و پرخطری را در قلب بازار بزرگ تهران پیش ببرد، آن هم بدون برخورد موثر از سوی شهرداری، نهادهای نظارتی و دستگاههای امنیتی.
سکوت مسئولان درباره هویت حفاران، در کنار تاکید مکرر بر «در حال بررسی بودن پرونده»، این شائبه را تقویت میکند که پای منافع افراد قدرتمند، روابط درونسازمانی یا حمایتهای غیررسمی در میان است، حمایتهایی که افشای آنها میتواند دامنه مسئولیت را از چند فرد ناشناس فراتر ببرد و به ساختارهای رسمی و تصمیمگیر نزدیک کند.
پس از انتشار این خبر در شبکههای اجتماعی، برخی کسبه بازار به آن واکنش نشان دادند و نوشتند که حتی برای جانمایی دستشویی در محل کسب خود با ممانعت شهرداری مواجه میشوند و چنین حفاری با ابعاد گسترده هرگز نمیتواند پنهان از چشم مسئولان انجام شده باشد.
