سرستون ساسانی باغ چهلستون کجا برده شده؟ وضعيت نگران کننده سنگ سازه های تاريخی اصفهان، گزارش شاهين سپنتا، نجات پاسارگاد

کميته بين المللی نجات پاسارگاد - اگر اين روزها ديداری از باغ چهلستون داشته باشيد، از سرستون ساسانی که تا چندی پيش در اين باغ قرار داشت، اثری نمی يابيد. وضعيت ديگر سنگ سازه های تاريخی نيز که در گوشه ای از باغ موزه چهلستون در بدترين شرايط به حال خود رها شده اند، بسيار نابسامان و نگران کننده است.

سرستون ساسانی

پيش از اين يکی از دو سرستون مربوط به دوران ساسانی در اصفهان، در شرايطی نامطلوب برای ديدار بازديد کنندگان در يکی از ايوان های جنوبی باغ چهلستون نگهداری می شد اما اکنون اطلاع دقيقی از وضعيت اين سرستون در دست نيست و اگرچه شنيده ها حاکی است که به انبار ادراه ميراث فرهنگی اصفهان منتقل شده، اما گزارشی رسمی در اين مورد منتشر نشده است و اين نگرانی وجود دارد که در شرايطی نامطلوب تر از گذشته قرار داشته و از آسيب های احتمالی به دور نباشد.

سرستون ياد شده مدت ها در گوشه ای از باغ چهلستون به حال خود رها شده بود و سپس به محوطه استانداری اصفهان برده شد و دوباره به باغ چهلستون بازگردانده شد و برخی از بازديدکنندگان از آن به عنوان نشيمنگاه استفاده می کردند. سرانجام پس از مدتی به صورت وارونه در يکی از ايوان های شرقی باغ قرارداده شد، اما در حال حاضر خبر دقيقی از سرنوشت آن در دست نيست.

سر ستون سنگی نگهداری شده در چهلستون ۶۸ سانتيمتر ارتفاع داشت و در يک روی آن نگاره از يکی از پادشاهان ساسانی ديده می شد که دکتر عليرضا جعفری زند، باستان شناس، در کتاب « اصفهان پيش از اسلام » آن را نگاره ای از خسرو پرويز می داند. در پهلوی ديگر سرستون نيز نگاره يگانه ای از نيم تنه آناهيتا در هاله ای همراه با شعله های آتش و تن پوشی مرواريد دوزی شده، نقش شده است. در دو پهلوی ديگر سرستون هم نگاره هايی از درخت زندگی ديده می شود که يکی از رو برو و ديگری از پشت سر شاه غنچه گلی را به او تقديم می کنند.

خوشبختانه سرستون ديگر ساسانی که در اصفهان يافت شده، از سرنوشت بهتری برخوردار است و اکنون با شماره ثبت ۶۰۸ در موزه ايران باستان نگهداری می شود. بر پهلوهای اين سرستون هم نگاره هايی از خسروپرويز و آناهيتا همراه با نقش های گل گندمی در کنار گل سرخ ايرانی ديده می شود.

گزارش ها حاکی است که اين دو سر ستون در محوطه هفت حوض تالار تيموری اصفهان از زير خاک پيدا شد؛ هرچند که برخی از پژوهشگران از جمله هرتسفلد حدس زده اند که آن ها را از کرمانشاه به اصفهان آورده اند. با اين همه دکتر جعفری زند معتقد است: بدون هيچ ترديدی سرستون های ياد شده به بنايی در اصفهان تعلق داشته اند که احتمالا جايی در نزديکی ميدان نقش جهان بوده است، يعنی منطقه ای از جی باستان؛ و شايد زمانی که کاخ های صفوی پی ريزی می شدند، آنها به دست آمده اند و دوباره در زمانی کوتاه بعد از فلاندن به دلايلی که نمی دانيم، سر از خاک درآورده اند و يا در گوشه ای، از نظر ها مستور مانده اند، تا سال ۱۳۰۶ که وجود آن ها گزارش شده است.

پايه ستون های کاخ سرپوشيده

وضعيت ديگر سنگ سازه های نگهداری شده در باغ چهلستون نيز نگران کننده است. گفته می شود که به زودی چهارپايه ستون سنگی فواره دار که در چهارگوشه استخر باغ چهلستون نصب شده اند، قرار است از جای خود برداشته شوند و به محل ديگری همچون انبار سازمان ميراث فرهنگی يا محلی که قرار است در آينده ساخته شود، منتقل شوند. هريک از اين پايه ستون ها دربرگيرنده چهار تنديس از دخترکانی با بالاتنه برهنه، دامن کوتاه و موهای نمايان، چهره ای آراسته با گردنبد مرواريد بر گردن و بازوبندی به بازو هستند درحالی که چهار سر شير را در دست دارند. گرچه گفته می شود که جابجايی اين پايه ستون ها با هدف نگهداری مطلوب تر و در امان ماندن از برف و باران انجام خواهد شد اما شنيده ها حاکی است که اين پايه ستون ها به خاطر نداشتن حجاب و عدم تطابق با موازين شرعی قرار است از نظرها دور شوند.

اين پايه ستون های چهارگانه در اصل متعلق به "کاخ سرپوشيده" از کاخ های صفوی اصفهان بوده اند. اگرچه اين کاخ زيبا در دوران قاجار به دست ظل السلطان حاکم مستبد اصفهان ويران شد اما در يکی از نقاشی های برجای مانده از کاخ سرپوشيده، اين چهار پايه ستون را می توان ديد که در داخل حوض قرار دارند و از روزنه هايی که به همين منظور در اين پايه ستون ها ايجاد شده آب به درون حوض فواره می زند.

سنگ سازه های ديگر

سنگاب ها، سنگ نگاره ها، شير سنگی و پايه ستون هايی سنگی با سر شير به همراه تعدای سنگ قبر از ديگر آثار تاريخی دوران صفوی و پس از آن است که در گوشه جنوبی و شرقی باغ چهلستون در کنار باغچه ها و در گوشه ايوان ها به حال خود رها شده اند و يا از آن ها به عنوان زيرگلدانی در کنار سطل زباله و تابلوی راهنمای سرويس بهداشتی استفاده کرده اند. تعدادی از اين آثار هم که سالم تر از بقيه بوده اند در صندوق های بزرگ چوبی قرار داده شده اند و گويا می خواهند آن ها را از باغ خارج کنند.

در حقيقت باغ موزه چهلستون که در فاصله چند متری استانداری اصفهان قرار دارد به فراموشخانه آثار تاريخی تبديل شده است و دارای بدترين شرايط نگهداری سنگ سازه های تاريخی است.

به اين ترتيب به نظر می رسد تا هنگامی که شهر تاريخی اصفهان از داشتن يک موزه بزرگ و مجهز محروم باشد، اگر بسياری از آثار تاريخی اين شهر در اثر بی توجهی مسئولان ميراث فرهنگی نابود نشوند، يا بايد آن ها را در ديگر موزهای جهان يافت و يا در گوشه های خاک گرفته باغ ها يا انبارهای ميراث فرهنگی به جستجوی آن ها پرداخت.

http://www.savepasargad.com