رويا محقق می‌شود؟ نگاهی به ابلاغيه تازه وزارت ارشاد، مرضيه رسولی، اعتماد

هفته پيش وزارت ارشاد ابلاغيه جديدی صادر کرد. براساس اين ابلاغيه کتاب‌های مشروط با تعهد ناشر بدون اينکه برای بررسی دوباره به ارشاد برگردند صاحب مجوز نشر خواهند شد. بهمن دری معاون فرهنگی ارشاد اين ابلاغيه را رويايی تحقق‌يافته ناميد. او يک بار هم در تيرماه وقتی داشت خبر اين طرح را می‌داد گفت که اين رويا وعده‌يی تحقق نيافته است. گويا قرار است رويايی‌بودن اين طرح به صورت تلقينی موثر به خورد همه برود و به آنها بگويد جای نگرانی نيست ما آمده‌ايم تا روياهای شما را محقق کنيم. رويايی که ناشران با بدبينی به آن نگاه می‌کنند و هر آن منتظرند تبديل به کابوس شود.

بيشتر کتاب‌های ناشران غيردولتی برچسب مشروط می‌خورند. بررسان اداره کتاب، کلمه‌ها، جمله‌ها و صفحاتی که بايد حذف يا اصلاح شوند را هايلايت می‌کنند و به ناشر برمی‌گردانند. ناشر وظيفه دارد اصلاحيه‌ها را با نظارت نويسنده يا مترجم اعمال کند و دوباره به وزارت ارشاد بفرستد. وزارت ارشاد با قبول موارد اصلاح شده مجوز انتشار کتاب را صادر می‌کند، ممکن است موارد اصلاح شده را قبول نکنند يا کتاب باز هم اصلاحيه‌های جديدی بخورد و اين چرخه چندين‌بار برای نويسنده، مترجم و ناشر از يک‌ سو و نيروی انسانی محدودی که در وزارت‌خانه کار خواندن تعداد بی‌شماری کتاب در سال را برعهده دارند، تکرار شود و در پايان ناشر و نويسنده ببينند که سه سال گذشته است. در چند سال گذشته بررسان به جای کلمات و جملاتی که برای اعمال اصلاحات هايلايت می‌کردند، کلمات و جملاتی را هم پيشنهاد می‌دادند که البته چندان حالت پيشنهاد نداشت. از کلماتی که جايگزين کلمات ديگری می‌شدند می‌شد فهميد که رويای وزارت ارشاد و رويای ناشران و نويسندگان چقدر از هم دور است. برای مثال چند ماه پيش احمد تهوری مدير روابط‌عمومی انتشارات ققنوس به ايلنا گفته بود: کتاب «مصريان باستان» همانطور که از اسمش برمی‌آيد مربوط به چندين هزار سال پيش است. درحالی که مميزی از ما خواسته است در اين جمله که؛ «مصريان باستان در دوره‌يی به پرورش خوک و خوک‌چرانی مشغول بوده‌اند» به جای «خوک» از حيوان ديگری مثل «بز» استفاده کنيم. در همين گزارش آمده بود که کلمه‌های خنديدن (برای دختران) و سيگار (برای دختران) از سوی بررسان اداره کتاب مشمول اصلاح شده بود.

جزييات ابلاغيه مشخص نيست. برای خيلی از ناشران بزرگترين مشکل در حوزه‌ نشر اين است که هيچ معيار مشخصی برای صدور اصلاحيه‌ها وجود ندارد و ناشر از بايد‌ها و نبايد‌هايی که ارشاد تعيين می‌کند باخبر نيست. به تعداد بررسانی که در اداره کتاب مشغول بررسی کتاب‌ها هستند، در معيارهای ارشاد تنوع وجود دارد. آيا بررسان در موارد اصلاحی مثل روالی که در اين چند سال باب شده کلماتی را به عنوان جايگزين معرفی می‌کنند يا دست ناشر را برای اصلاح باز می‌گذارند؟ آيا کلمه‌ها و جملاتی که از طرف ناشر اصلاح شد‌‌‌ه‌اند هرچه باشد مورد تاييد وزارت ارشاد است؟محمد اللهياری رييس اداره کتاب گفته در صورت رعايت نشدن اين موضوع از سوی ناشر، مساله قانونی آن بر عهده او خواهد بود و بايد نسبت به مطالب و محتوای کتاب منتشر شده پاسخگو باشد. روال اين پاسخگويی چگونه است؟ ناشر بايد در کدام دادگاه صالحه به مواردی که که در اصلاحيه‌ها رعايت نکرده جواب بدهد؟ آيا جايی برای دفاع وجود دارد؟ آيا قاضی بی‌طرفی حکم را صادر خواهد کرد يا به محض اينکه تشخيص داده شد ناشر تخلف کرده کتاب خمير خواهد شد؟ ناشر اخطار خواهد گرفت و مجوز نشر توقيف خواهد شد؟ هزينه‌يی که ناشر و نويسنده برای انتشار کتاب پرداخته‌اند چه می‌شود؟

ناشران ابلاغيه جديد ارشاد را تحقق رويايی که سال‌هاست منتظرش بودند نمی‌دانند چون مبهم بودن جزييات آن و همين‌طور بی‌اعتمادی‌ای که بين حوزه نشر و ارشاد به وجود آمده جايی برای خوشحالی باقی نمی‌گذارد. تنها سود ابلاغيه جديد برای آنها معطل نشدن دوباره کتاب‌های مشروط در صف بررسی است. بهمن دری به مهر گفته است:« ما در اين ابلاغيه زمان پروسه بررسی کتاب را کاهش داده‌ايم. در فرآيند فعلی، وقتی اصلاحات به ناشر اعلام می‌شود، گاهی دو تا سه ماه زمان می‌برد تا آن را اعمال کرده و اثر را مجددا برای صدور مجوز به ما بازگرداند و اين زمان نه تنها به پای ما گذاشته می‌شود، بلکه پرونده کتاب هم مفتوح باقی ‌می‌ماند.» ناشران اما دليل معطل‌شدن کتاب‌ها را کمبود نيروی انسانی در اداره کتاب و بی‌خيالی ارشاد در جواب دادن بموقع می‌دانند. قبلا کتاب‌ها‌ی مشروط ظرف ۴۸ ساعت يا زمانی در همين حدود مجوز می‌گرفتند. از چند سال پيش به اين طرف روال کار عوض شد. کتاب‌های مشروط اصلاح می‌شدند و به ارشاد می‌رفتند و در انتظار مجوز می‌ماندند. اما گاه شش‌، هفت‌ماه می‌گذشت و خبری از مجوز نمی‌شد. کتاب‌های مشروط دوباره می‌رفتند کنار کتاب‌های در انتظار ديگر، انگار نه انگار يک‌بار بررسی شده‌اند و با پاره‌يی اصلاحات قابل چاپ می‌شوند. يعنی کتابی که چندماه منتظر بررسی مانده بود مشروط می‌شد و دوباره می‌رفت ته صف.

به ناشران زنگ می‌زنم و آنها اظهارنظر روشنی در اين‌باره نمی‌کنند يا ترجيح می‌دهند اظهاراتشان بدون نام منتشر شود. دليل اين همه علاقه روزافزون به گمنام ماندن مشخص و البته ناگفتنی است.