استراتژی آمريکا، فرانسه و جمهوری اسلامی در مذاکرات اتمی ژنو، جلال ايجادی

در حالی که طرف مذاکره کننده آمريکائی و انگليسی با خوش بينی به مذاکرات نگاه کرده، وزير امور خارجه فرانسه، لوران فابيوس، در مرحله نهائی مذاکرات از عدم تضمين لازم از جانب ايران و نارضايتی فرانسه سخن می گويد. انگيزه هريک از مذاکره کنندگان چگونه قابل فهم است؟

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

پس از ساليان متمادی جمهوری اسلامی مشتاقانه پای ميز مذاکره می نشيند تا با غرب به توافق برسد. چرا اين اشتياق؟ کافی است به وضع نابسامان اقتصادی و مالی ايران، افت فروش نفت به ۸۰۰ هزار بشکه در روز، کاهش منابع مالی بودجه کشوری ومسدود شدن مبالات کالائی و بانکی بين المللی ايران توجه بکنيم تا درماندگی حکومت اسلامی آشکار شود. هزينه های سنگين فعاليتهای اتمی در سراسر کشور، بودجه نظامی وسيع در داخل و پول و مهمات نظامی برای سوريه و حزب الله لبنان، دستمزدهای کلان در دستگاه اداری، فساد در تمام اجزای حکومتی و هدر رفتن پولها، هزينه های هنکفت برای رسانه هاو تبليغات مخرب و خرافی مذهبی و غيره، نيازمند درآمد بالا ميباشد که در حال حاضر براحتی ميسر نيست. جمهوری اسلامی اهداف سياسی و نظامی خود را درساختن بمب اتم کنار نخواهد گذاشت، ولی در شرايط کنونی مجبور است امتيازات مرحله ای و تاکتيکی بدهد و وانمود نمايد که هدفش کسب سلاح اتمی نيست، تا با توافق غرب فشار سنگين مجازات های جهانی را کاهش دهد. حکومت ميخواهد نشان دهد که سياست دروغ و کلک و وقت کشی ديروز بپايان رسيده و امروز دولت آقای روحانی با پشتيبانی آيت الله خامنه ای، خواهان کاهش بحران و توافق در مذاکرات ژنو است.

در مذاکرات ژنو در اوايل نوامبر ۲۰۱۳ بر اساس گزارش ها، محور مذاکرات بر محدود سازی دامنه، سرعت و ذخاير مواد هسته ای و همچنين افزايش شفافيت برنامه های هسته ای ايران متمرکز بوده که ترجمان آن به اين شرح است:

۱- توقف غنی سازی ۲۰ درصد در فردو و نطنز
۲- کاهش تعداد سانتريفيوژهای فعال در نطنز و فردو
۳- توقف نصب ماشين های جديد در نطنز
۴- عدم راه اندازی ماشين های نسل دوم در نطنز
۵- تعطيلی تاسيسات اراک يا تغيير کاربری آن
۶- پذيرش سقف انباشت مواد غنی شده ۲۰ درصد و تبديل ذخاير به سوخت يا رقيق کردن آن تا ميزان ۵ درصد
۷- تعطيلی مرکز غنی سازی فردو.

در قبال اين امتيازها، غرب با افزودن دو امتياز ديگر نسبت به مذاکرات آلماتی، آمادگی خود را برای اعطای اين امتيازات اعلام کرد:
۱- لغو تحريم طلا و سنگ های قيمتی
۲- لغو تحريم محصولات پتروشيمی
۳- لغو تحريم خودروسازی
۴- آزاد سازی بخشی از دارايی های ايران به ويژه در کشورهای چين، هند و کره جنوبی.

غرب آگاه است که مجازاتهای بازرگانی و نفتی و نظامی و تکنولوژيکی نتيجه دار بوده و بطرز واقعی نظام ايران را در تنگنا قرارداد. برای آمريکا و اروپا لحظه کنونی بسيار مناسب است تا بخشی از شرايط خودرا به ايران بقبولاند و پيشروی ايران بسوی سلاح اتمی را متوقف کند. غرب در ابتدا خواستار جلوگيری ايران در تسلط به تکنولوژی غنی سازی بود، ولی امروز ميداند که ايران با بکارانداختن ۱۹۰۰۰ سانتريفوژ، توانائی در غنی سازی اورانيوم تا بيش از ۲۰% و برپائی دهها مرکزعلمی و صنعتی اتمی با تعداد زياد مهندسين و تکنيسينهای اتمی، اين خواست ناممکن است و بنابراين ميکوشد تا مانع کسب سلاح هسته ای گردد. مسائل مرکزی غرب، وجود ۱۸۶ کيلوگرم اورانيوم غنی شده ۲۰ درصدی، نيروگاه آب سنگين اراک و امکان سخت بمب پلوتونيوم درآن، بازديد و کنترل مرکز نظامی پارچين وبالاخره اقدام وبازرسی تمام فعاليتهای اتمی توسط آژانس بين المللی انرژی اتمی ميباشد. غرب در ابتدا خواستار خروج ذخيره اورانيوم با غنای ۲۰ درصد بود، ولی با مقاومت ايران در مورد خارج کردن اورانيوم ۲۰ درصدی روبرو ميشود و بظاهر ايران ميپذيرد که توليد اين اورانيوم برای يکدوره قطع گردد ويا درجه غلظت آن به غلظت پائين تر تبديل شود وبعلاوه بازديد سايرمراکز اتمی برای آژانس بين المللی ميسر باشد.

در اردوگاه غرب، تفاهم آسان نيست؛ در حاليکه طرف مذاکره کننده آمريکائی و انگليسی با خوشبينی به مذاکرات نگاه کرده، وزير امورخارجه فرانسه، لوران فابيوس، در مرحله نهائی مذاکرات از عدم تضمين لازم از جانب ايران و نارضايتی فرانسه سخن ميگويد. انگيزه هريک از مذاکره کنندگان چگونه قابل فهم است؟

آمريکا بطور قطع خواهان مقابله با طرح اتمی ايران است و در اين مورد بين جمهوريخواهان و دمکراتها همسوئی بسيار موجود است. دولت اوباما خواهان مداخله نظامی نيست. شکست ودشواری آمريکا در عراق و افغانستان، پرستيژ آمريکا را بطرز شديد مورد ضربه قرارداده و به همين خاطر مداخله نظامی در سوريه در دستور قرارنگرفت. اگر چه امنيت اسرائيل برای آمريکا يک مسئله حساس بشمار ميايد، ولی حمله نظامی به مراکز اتمی ايران هرگز با توافق اکثريت سياستمداران آمريکا روبرو نگشته است. دولت اوباما موافق هرگونه فشار عليه ايران است، ولی عليرغم شبکه لابی های اسرائيل در آمريکا و اصرار اسرائيل برای بمباران مراکزاتمی و عليرغم موافقتهای پنهانی عربستان سعودی، حمله نظامی را قبول ندارد. باتوجه به اين شرايط پيچيده، با پيشقدمی، آمريکائيها باسرعت باستقبال مذاکرات رفتند تا باهزينه کمتر، دست وپای جمهوری اسلامی را ببندند.

فرانسه با انگيزه های گوناگون در ميدان ديپلماسی در قبال ايران حاضر است و اين امر سياست فرانسه را متمايز ميسازد و اختلاف نظر لوران فابيوس را معنامی بخشد. برای درک استراتژی فرانسه به چهار عامل زير بايد توجه نمود:

يکم، درتمام دوران مجازاتهای اقتصادی عليه ايران، فرانسه بازنده بوده است. بعنوان نمونه طی سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ ميزان صادرات فرانسه به ايران از ۲ ميليارد يورو به ۸۰۰ ميليون يورو کاهش پيدا کرد. در ۸ ماه نخست سال ۲۰۱۳ ميلادی فرانسه ۳۳۰ ميليون يورو کالا به ايران صادر کرده و تنها ۲۰ ميليون يورو کالا از ايران وارد نموده است. شرکتهای فرانسوی مانند پژو، رنو، توتال، دانون، اشنيدر وغيره توليد وبازار فروش خود را از دست دادند. چه عواملی به فرانسه اجازه ميدهد تا در مناسبات نوين خود باايران، به بازار لازم برسد؟ آيا امتيازات آمريکا از امتيازات فرانسويها بيشتر خواهد بود؟ فرانسه با بيان آشکار مخالفت خود خواهان سهم جدی در عرصه اقتصاد وبازرگانی با ايران ميباشد.

دوم، در اروپا، فرانسه مدعی رهبری سياسی مهم در صحنه بين المللی است. با روند ضعف آمريکا در جهان، فرانسه بر نقش سياسی خود تاکيد ميکند. مداخله نظامی فرانسه در ليبی، مداخله نظامی فرانسه در کشور مالی، توسعه مناسبات نظامی و سياسی با کشورهای عربی پيرامون خليج فارس مانند عربستان، قطر و امارات متحده عربی و ايجاد يک پايگاه نظامی در اين نقطه از جهان، اصرار فرانسه برای مداخله نظامی در سوريه، ازجمله نشانه ها برای اعمال سياست يک قدرت بزرگ است. در باره پرونده اتمی با ايران، فرانسه نميخواهد حذف باشد ويا درسايه قرارداشته باشد. فرانسه با اعلام مواضع ويژه خود قصد دارد تا خودرا نشان بدهد و بديگران بفهماند که هرقراردادی با ايران منافع و حضور فرانسه را بايد تامين نمايد.

سوم، همسوئی با سياست اسرائيل جنبه ديگری از سياست فرانسه است. اسرائيل پيوسته خواهان حمله نظامی بوده و اين خواست، در رابطه با مسئله امنيت اسرائيل و نيز دربستر جدال احزاب سياسی اين کشور معنا دارد. اسرائيل خواهان کاهش تعداد سانتريفوژها به ۲۰۰۰ واحد و انتقال کامل ذخيره اورانيوم ۲۰% به خارج ايران است. البته مواضع فرانسه کاملن با اين سياست انطباق ندارد، ولی در دوران آقای سارکوزی و در دوره آقای هولاند در مورد پرونده اتمی ايران، فرانسه همسوئی خود با اسرائيل را حفظ کرده و وزير خارجه لوران فابيوس در گفته اخير مطرح ساخت که توافق با ايران نمی تواند مسئله امنيت اسرائيل را در نظر نگيرد.

سوم، وزير خارجه فرانسه در گفتار اخير خود مطرح ساخت شوق زده نشويد زيرا پنهانکاری جمهوری اسلامی پيوسته يک واقعيت بوده است. هشدارباش فرانسه متوجه آمريکاست و اين امر متکی به تجربه های گوناگون غرب است. سياست ايران فاقد شفافيت بوده و پنهانکاريهای حکومت اسلامی هميشه اجازه داده تا رژيم فعاليت اتمی اش را به پيش برود. با توجه به خصوصيات نيرنگ ودروغ ديپلماسی ايران، فرانسه خواهان تضمين های جدی است. موضع فرانسه هنگام مذاکرات ژنو مورد انتقاد برخی ديپلماتهای غربی و فرانسوی قرار گرفت و در ايران نيز فرانسه بعنوان مسبب دشواريها معرفی شد.

بنابراين با توجه به عوامل بالا مخالفت فرانسه قابل درک است. همزمان با مذاکرات ژنو عده زيادی از بازيگران اقتصاد فرانسه در تهران بودند. فرانسويها تمايل دارند تادر زمينه کشاورزی، گردشگری، تکنولوژيکی، ساختمان سازی، حمل و نقل وغيره با ايران قرارداد ببندند. در دوره پيش دربرخی رشته ها شرکتهای آسيائی جای فرانسويها را گرفتند وامروز اگر در مذاکرات، حمايت فرانسه از اسرائيل متعادل نباشد، احتمال باخت بيشترفرانسويها وجود دارد.

دور اول مذاکرات با توجه به اختلافات غربی ها پايان يافت. آقای روحانی در نطق ۱۹/۸/۱۳۹۲ خود در مجلس گفت که ايران در هيچ مذاکره ای با جامعه بين المللی از حقوق هسته ای خود دست بر نمی دارد؛ او غنی سازی اورانيوم در خاک ايران را از جمله اين حقوق بيان کرد وتاکيد نمود توافق با ايران به نفع منطقه و جهان است. جان کری وزير خارجه آمريکا در جواب به نخست وزير اسرائيل که اعلام کرد متن پيشنهادی کشورهای غربی « معامله با احمق ها» ميباشد، گفت امريکا در مذاکرات «نه چشم بسته عمل می کند و نه احمق است». بدين ترتيب در نگاه جان کری برای آمريکا معامله با ايران "خوب" است و ايران هم پيام ميدهد که توافق با او به آرامش بيشتر منطقه منجر ميگردد. بدين ترتيب آمريکا و ايران برآنند که استراتژی "برد - برد" در دستور کاراست، بدون آنکه از منافع حياتی متقابل خود دست بردارند. ايران در پيشبرد سياست يکجانبه و اتمی برای يک دوره، کوتاه ميايد؛ آمريکا اين امر را يک امتياز "خوب" ارزيابی ميکند و می فهماند که از اهداف اتمی دراز مدت ايران غافل نيست. دربازی شطرنج همه به بازی يکديگر آگاهند، کسی به ديگری اعتمادی ندارد، ولی بازی را بايد ادامه داد و بنابراين پايان دور اول بازی، پايان تشنج ها و نيرنگ ها نخواهد بود.

جلال ايجادی
استاد دانشگاه در فرانسه
idjadi@free.fr