رضا نصری: مسئله فقط محدود به مقطعِ مذاکره و توافق نیست. اگر مذاکره‌کنندگان ایران و آمریکا مستقیم با یکدیگر گفت‌‌وگو و چاره‌اندیشی نکنند، اجرای برجام - حتی پس از توافق در وین - در مراحل بعدی به مشکل خواهد خورد. در واقع، موانع سیاسی و حقوقی پیچیده‌ای بر سر راه اجرای برجام وجود دارد که عمدتاً در واشنگتن توسط جریان‌های مخالف برجام - که نفوذ زیادی هم در کنگره دارند - طراحی و پی‌ریزی می‌شود. کارشناسان، حقوقدانان و مشاوران این جریان‌ها نیز در کمین نشسته‌اند تا یک جمله، یک واژه یا یک بهانه در متن توافق نهایی پیدا کنند تا اجرای آن را با ابزار سیاسی و حقوقی متوقف سازند. به عنوان مثال، کافی است موفق شوند توافق احتمالی وین را - با استدلال‌های حقوقی - به عنوان یک «توافق جدید» میان ایران و آمریکا تفسیر کنند. همین تفسیر از متن - چنانچه غالب شود - موجب خواهد شد دولت بایدن مجبور شود - مطابق قانون INARA - متن توافق را برای تایید به کنگره تسلیم کند؛ و این یعنی شکست توافق بعد از توافق! در نتیجه، ضروری است مذاکره‌کنندگان هر دو طرف برای پیش‌بینی و خنثی‌سازی از این قبیل اقدامات از نزدیک با هم تعامل و تبادل‌نظر داشته باشند تا به متنی دقیق و موشکافانه دست یابند. رسیدن به چنین متنی از طریق واسطه میسر نخواهد بود و به نظر می‌رسد دلیل طرح «مذاکره مستقیم» رسیدن دولت ایران و آمریکا به این درک مشترک باشد.

انصاف نیوز: غیر از ضعف مذاکره‌ی غیرمستقیم، آیا واسطه‌ها یعنی اروپایی‌ها و روسیه و چین در این بین منافعی هم برای خود تعریف و دنبال کرده یا می‌کنند؟

نصری: قطعاً هرکدام از این واسطه‌ها در وهله اول به دنبال تأمین منافع خاص خود هستند و تلاش خواهند کرد در همین راستا بر متن توافق و ادامه راه تاثیر بگذارند. مثلاً، به سختی می‌توان تصور کرد دولت فرانسه راضی و مشتاق به ایجاد بستری باشد که در آن یک شرکت خودروسازی آمریکایی بتواند در بازار ایران جای شرکت‌های فرانسوی را اِشغال کند! طبیعتاً اگر احساس کند محصول مذاکرات چنین بستری خواهد بود، قطعاً از الان اِعمال نفوذ و کارشکنی خواهد کرد؛ کمااینکه پیش از این هم چنین کرده است. ایضاً به سختی می‌توان قبول کرد دولت روسیه با کمال خوشرویی تلاش کند فرایندی آغاز شود که به نزدیکی (Rapprochement) ایران و آمریکا و احیاناً به عادی‌سازی روابط آن‌ها منجر شود. طبیعتاً، اگر احساس کند انعقاد توافق میان ایران و آمریکا در نهایت برایش هزینه راهبردی دارد، به نحوی مذاکرات را هدایت خواهد کرد که چنین اتفاقی رخ ندهد. به همین خاطر نمی‌توان هیچ‌یک از این کشورها را واسطه بی‌طرف قلمداد کرد.

انصاف نیوز: با توجه به نوع سفر رییس جمهور به روسیه و مواجهه‌ی طرف روس، فکر می‌کنید که روسیه چقدر از مذاکره‌ی مستقیم ایران و آمریکا نگران باشد و در صورت جدی شدن این مذاکره دست به چه راه‌هایی بزند؟

نصری: روسیه به شرطی با مذاکره مستقیم میان ایران و آمریکا موافق خواهد بود که در آن مواضع تهران با مواضع و منویات مسکو کاملاً هماهنگ و همسو باشد. یعنی به شرط اینکه ایران در مذاکره با آمریکا از خط‌ مشی‌ها و خطوط قرمز مسکو عدول نکند. در غیر این صورت، اگر در مقطع مذاکره کارشکنی نکند، قطعاً در مقطع اجرا چنین خواهد کرد؛ کمااینکه قبلاً در دولت روحانی چنین کرده است.

انصاف نیوز: طبق گفته‌ی دکتر ظریف، روسیه مخالف به نتیجه رسیدن برجام بود و خب در زمان امضای برجام وزیر خارجه‌ی آن کشور در عکس پایانی هم حضور نداشت. آیا روسیه واقعا به دنبال احیای برجام است؟ نقش روس‌ها در مذاکرات وین چیست؟

نصری: روسیه برجامی می‌خواهد که اولاً منجر به نزدیکی ایران و غرب نشود؛ ثانیاً در حوزه اقتصادی منافع محدودی برای ایران در برداشته باشد؛ ثالثاً در حوزه امنیتی، ایران را محتاج حمایت روسیه نگه دارد؛ و رابعاً در حوزه عدم اشاعه برنامه هسته‌ای، ایران را مهار کند. مادام که برجام این چهار کارکرد محدود را داشته باشد و توازن راهبردی دلخواه روسیه را برهم نزند، با آن کنار خواهد آمد. در دولت روحانی، برجام به گونه‌ای رقم خورد که روسیه تصور می‌کرد قرار است برجام کارکردی فراتر از این‌ها برای ایران در بر داشته باشد. به همین خاطر هم به اجرای آن رضایت نداشت. پیشنهاد روسیه مبنی بر اینکه شورای امنیت هر شش ماه یک بار به تداوم لغو تحریم‌های خود علیه رأی دهد؛ یا پیش از آن، نقش پُر رنگ روسیه در تدوین متن قطعنامه ۱۹۲۹ - که کلماتی به عمد در مقدمه و متن آن گنجانده شده بود که عملاً حمله نظامی به ایران را مجاز می‌داشت - همه بیانگر این حقیقت است که روسیه ملاحظات راهبردی خود را بر احیا و اجرای برجام مقدم می‌داند.

از این رو، ‌ لازم است دولت ایران به نحوی عمل کند که از این پس روسیه نقش و وزن کم‌تری در روند مذاکرات داشته باشد. این مهم نیز با مذاکره مستقیم با آمریکا تا حدود زیادی محقق خواهد شد. علاوه بر این، معتقدم لازم است دولت رئیسی به این نکته نیز توجه کند که مقوله استقلال و سیاست خارجی «متوازن» هم یک محتوا و هم یک شِکل دارد. به لحاظ محتوایی - برخلاف تبلیغات گسترده‌ای که پس از سفر آقای رئیسی به روسیه صورت گرفت - معتقدم ایران به هیچ عنوان مستعمره یا وابسته به روسیه نیست! اما به لحاظ شکلی - که اهمیت‌اش کم‌تر از حوزه محتوایی نیست - این تصور در افکار عمومی ایجاد شده که ایران دیگر کشور مستقلی نیست و تحت سیطره مسکو قرار گرفته است. ضروری است دولت رئیسی این سوءتفاهم عمومی را - با اقداماتی هوشمندانه و حتی نمادین - برطرف کند. مبادرت به مذاکره مستقیم با آمریکا - آن هم بدون حضور نمایندگان روسیه - می‌تواند به این رفع این سوءبرداشت زیان‌بار کمک کند.