دین قدرت خود را زمانی به نمایش می‌گذارد که جامعه به عرف گرایی و سکولاریزاسیون نرسیده باشد. از هنگامی که روند سکولاریزاسیون آغاز می‌شود، انسانها بمرور از آسمان کنده می‌شوند، جامعه در مناسبات اجتماعی و دانش اندوزی با شتاب مدرن می‌گردد، ذهنیت انتقادی جامعه از افسونگری دین و تقدس گرایی آن دور می‌شود و دین عقب نشینی می‌کند. قدرت دین زیاد است. دین افسون می‌کند، شیفته می‌کند، هیجان برمی انگیزد، تحریک می‌کند، شور به پا می‌کند، منکوب می‌کند، از جهان عادی فراری می‌دهد، وهم تولید می‌کند، آدمی را متعصب می‌کند، نادان و برده می‌کند. انسانی که اسیر این فضای دینی است در تعصب خود غوطه ور است و ذهن آسیب دیده او همه چیز را برای توجیه دین خود تکرار می‌کند. دین در مغز ساختار روانی و عاطفی می‌سازد و انسان در اجتماعی قرار دارد که دین اسارت سازمان یافته را بوجود آورده است. دین با خود سازماندهی جامعه را ترسیم می‌کند.
پایان دین و سخت سری باورها
ایدئولوژی اسلامی و مذهب شیعه فرد را از لحظه تولد تا لحظه مرگ بدرقه می‌کند، از خته کردن تا ازدواج، از حجاب زن تا ارث دختران، از برتری دادن به مرد تا تقسیم اجتماعی کار، از محتوای کتاب درسی تا بازارکار مردسالار، از نوع روابط جنسی تا غذا خوردن، از سلسله مراتب تبعیض تا مدل‌های خشونت، از چند همسری تا فاحشگی صیغه، از تقیه دروغگویی تا انحطاط اخلاقی کامل، از تبعیض دینی تا تبعیض جنسیتی، از نوع سیاست سلطه گری تا تباه نمودن روان انسانی، همه و همه، رفتار و ذهن انسانها را جهت داده و تعیین می‌نماید. اعضای جامعه در چنین فضایی به اسارت درمی آیند. در یک جامعه دمکراتیک انسانها حق دارند با هر ایمان و هر فلسفه آزاد زندگی کنند. روشنفکران نیز باید بتوانند به همه انتقاد کنند. پروژه روشنفکری در جامعه کدام است؟ برای پروژه روشنگری مبارزه با دین اصل است.
در دگرگونی جهان انسانی و اجتماعی خارج از دین و رشد آگاهی و شناخت، تردیدها افزایش یافته و احکام بمرور می‌شکنند. جابجایی و پیدایش گروهبندی‌های اجتماعی با خود ارزش‌های جدید تولید می‌کنند و رفتارها و اولویت‌های تازه می‌آفرینند و انحصار دینی شکسته می‌شود. به گفته مارسل گوشه، فیلسوف فرانسوی، پایان دین بمعنای پایان باورها نیست بلکه بمعنای روند انحلال قدرت سازماندهی آن است. (افسون زدایی از جهان، گالیمار ۱۹۸۵). در کشور ما دین به اوج رسید، قدرت سازمانده شد، تعیین کننده زندگی گشت و امروز این موقعیت انحصاری سلطه گرا مورد اعتراض اجتماعی و فرهنگی قرار گرفته و نقش مرکزی آن مهندم می‌گردد. هنجارهای رسمی و حاکم ناشی از دین گسیخته می‌شود. جنبش آزادیخواهانه و ضدحجاب زنان هنجارها و قواعد دینی و حکومتی را به سخره گرفته و طرد می‌کند.
تکنولوژی‌های ارتباطی و اینترنت جهانگیر دیوارهای استبداد و سانسور را می‌شکند و فرهنگ جدید جهانی را پخش می‌کند. البته دستگاه دولتی در ایران و نظام حوزوی، دین را حمایت کرده و بازتولید می‌کنند و از فروریزی افسونگری دینی می‌کاهند. یک جنگ ایدئولوژیکی دینی با بودجه کلان همراه با کشتار و زندان از ساختار حکومت دینی حمایت می‌کند و از نفوذ اندیشه نقادی می‌کاهد. ولی ارزشها و هنجارهای رسمی سیاسی و دینی رنگ می‌بازند و می‌میرند و در روان بخشی از لایه‌های اجتماعی دگرگونی احساسی و فکری تولید می‌گردد. افسون زدایی در ذهن شروع می‌شود و در مناسبات اجتماعی پدیدار می‌شود. این روند برای فرد بسیار پیچیده و گاه هولناک است. ولی پس از تکانهای آغازین، در روشنایی‌های جهان و با شجاعت‌های فزاینده، انسان تازه رشد می‌کند.
در جامعه ما عوامل بردگی و ازخودبیگانگی فراوان بوده‌اند. بخشی از این عوامل در دین اسلام قرار دارند و ما برای ایجاد تحول متمایل به مدرنیته و انسان خودمختار باید علیه این ایدئولوژی قرآنی ویرانگر مبارزه سترگی را به پیش ببریم. افسون زدایی در جامعه نیازمند مناسبات اجتماعی تازه، نیازمند رشد دانش و راسیونالیسم و نیازمند پیشبرد یک مبارزه همه جانبه در ویران نمودن بی مهابای فساد دینی و هنجارها و مقدسات آن می‌باشد. در این راه شما باید روح و دلاوری خیام و رازی و کانت و دلامبر و ولتر و کندرسه و نیچه و کامو و هدایت را داشته باشید. بسیاری از روشنفکران ایران در برابر اسلام سجده می‌کنند. بی دانشان و بزدلان و فرصت طلبان و ریاکاران و سست اندیشان نمی‌توانند به روند گسست کمک کنند و برعکس آنها با مخفی کردن گنداب‌های مقدس و پناه دادن به ایدئولوگهای دینی ادامه سلطه گری دین را تامین می‌کنند. دین اسلام و شیعه سراپای قدرت سیاسی و قضایی و اداری و رسانه‌ای را گرفته و علیرغم آن روشنفکران بسیاری هستند که می‌گویند اسلام مسئله حادی نیست. بسیاری از روشنفکران ایرانی چنین‌اند. در اعماق ذهن آنان افسونگری اسلام و تقدس آن یک واقعیت است. کودنی تاریخی یکی از آسیب‌های اسلام زدگی است و بیان ازخودبیگانگی فرد است. ذهنی که قدرت و آزادی در انتقاد دین‌ها و ایدئولوژی‌ها و جادوگری روان جامعه ندارد، اسیر است و فاقد مدرنیته می‌باشد.
گروهبندی‌های روشنفکری ایرانی و دین اسلام
روشنفکران ایرانی در رابطه با دین چگونه تعریف می‌شوند؟ گروهبندی‌های اجتماعی را باید متمایز نمود. همیشه سیاسیون روشنفکر نیستند. سیاسیون در پی کسب قدرت و اجرای مدیریت جامعه برپایه سیاست معینی می‌باشند. آنها با تاکتیک و مذاکره و سازش برای هدف خود عمل می‌کنند. اخلاقی ترین سیاسیون نیز همیشه اصول را رعایت نمی‌کنند و اندیشه آزاد را پاس نمیدارند. روشنفکران اندیشه ورز می‌باشند، مقوله ساز هستند، نوشتار و برنامه تولید می‌کنند، منتفد دین هستند و از قدرت سیاسی فاصله دارند. روشنفکر باید آزاد باشد. ولی تحلیل مشخص ویژگی‌ها و تفاوت‌ها را نشان می‌دهد.
گروه یکم، بسیاری از روشنفکران ایرانی در واقع کنشگر سیاسی است و یا «خرده روشنفکر شفاهی» هستند. اینان واژه‌های روشنفکری بکارمی گیرند، خود را علاقمند به بحث تئوریک نشان می‌دهند ولی محافظه کارند و «حامیان دین محترم اسلام» هستند و از هر فرصتی استفاده می‌کنند تا به منتقدان دین نصیحت کنند که تندروی نکنید. آنها با لبخندهای مسخره میخواهند بگویند که خیلی عاقل و دوراندیش هستند و بهترین کار سازش با دین است. جزمگرایی و سطحی نگری و عدم درک دوران ویژگی آنهاست.
گروه دوم دربرگیرنده افرادی است که بیشتر هنرمند هستند تا روشنفکر. رمان نویسی و شعرگوئی و نقاشی و مجسمه سازی و نمایشنامه نویسی و کارگردانی استعداد و هوشمندی بالا می‌طلبد و هنرمندان روان خلاق و قدرت تصور و خیالپردازی خود را در اثر بنمایش می‌گذارند. از آن میان، هستند هنرمندانی که تئوری پرداز هستند و هنر خود را با قدرت تئوریک تکمیل می‌کنند و حتا توتالیتاریسم دینی را به زبان هنر به انتقاد می‌کشند. در میان آنان بسیاری نسبت به دین حساسیت ندارند. آنها از محدودیت‌ها ناخرسند هستند ولی با دین آشتی خاموشانه دارند و یا از آن لذت می‌برند. اسلام در مقابله با هنر است و این واقعیت را باید نشان داد. روان هنرمند باید بیرون از اسلام پرواز کند و هیچ تقدسی برای آن نتراشد.
گروه سوم، بخش دیگری از روشنفکران ایرانی اهل قلم و رسانه بوده که در گرایش اسلاموفیلی هستند. آنها در نوشتارها و گفتارهای خود در برابر دین اسلام و ویرانگری آن یا خاموشند و دارای «ادب» موردپسند ایدئولوگهای دینی می‌باشند و یا مبلغ تفسیر «مطلوب» از اسلام هستند. شعور و ناخودآگاه آنها در اسارت ایدئولوژی اسلامی است. از میان آنان افرادی وجود دارند که به لائیسیته در فرانسه خرده گرفته و آنرا رادیکال ارزیابی کرده، کفرگوئی علیه اسلام را محکوم کرده، عاشق شریعتی و سروش و مجتهدشبستری و کدیور بوده و مشغول تبلیغ گرایش اسلام رحمانی و عرفانی و شیعه گری هستند. (۱) روشنفکران چپ سنتی در عدم شناخت نسبت به اسلام غوطه ور است و محافظه کار و ترسو می‌باشد. آنها نقد علمی قرآن، نقد دروغپردازی شیعه گری و انتقاد از گندآب اسلامی را «چپ گرایی دین ستیزی» معرفی کرده و خود را «عالم دهر» وانمود ساخته تا اسلام در صلح باقی بماند. این روشنفکران هیچ درکی از ویرانگری اسلام در عرصه تاریخی و فرهنگی و فلسفی و روانی ندارند و حتا کتابهای علمی در نقد دین را نمی‌خوانند. آنها همان ادبیات شفاهی کهنه پنجاه ساله خود را تکرار می‌کنند و همسو با ایدئولوژی دینی حاکم هستند. این روشنفکران آسیب دیده هستند زیرا تولید فکری آنها در باره جامعه و قدرت و انقلاب و زندان و فرهنگ و غیره، خالی از نقد اسلام و شیعه گری است.
گروه چهارم، روشنفکرانی هستند که دردهای جامعه را درک می‌کنند، آسیب‌های دین را می‌شناسند و می‌دانند که مبارزه فکری و سیاسی علیه دین اسلام یک ضرورت تاریخی تمدنی و دمکراتیک است. پژوهش‌های آنان گوناگون است، روش‌های بررسی و تحقیق آنها متفاوت است، نگرش‌های آنها به جهان و جامعه و قدرت متنوع است ولی در نقد اسلام و قرآن و مبارزه علیه تقدسگرایی و خرافه‌ها همسو هستند. این روشنفکران در مبارزه علیه تاریکی‌ها به روشنگری پرداخته، فرهنگ ایرانشهری را فهمیده و مدرنیته و دمکراسی و اومانیسم و برابری حقوق زن ومرد را در تقابل با اسلام می‌دانند. از نظر جامعه شناسی پدیده دین بسیار پیچیده و به دلیل‌های گوناگون در ذهن و ناخودآگاه جای می‌گیرد. ولی اسلام همچون یک ایدئولوژی مخرب مانند هر پدیده منفی دیگر باید مورد نقد فعال قرارگیرد. این روشنفکران به این درک روشن رسیده‌اند و با شجاعت خود علیه دین و قدرت و فرهنگ مبتذل جاری تلاش پیگیر دارند. من بعنوان یکی از اعضای این گروه از روشنفکران، اسلام را یک خطر بزرگ برای جامعه بشری دانسته و آنرا عامل ویرانگری تمدنی و فرهنگی و تاریخی ایرانزمین می‌دانم. من بعنوان یک جامعه شناس منتقد قدرت سیاسی و نظام چپاولی و تخریب محیط زیست بوده و در ضمن بخش مهمی از کارهای من در نقد دین در جامعه و ضرورت لائیسیته و آزاداندیشی در ایران است. برخی از کتابهای من و بخشی از برنامه‌های هفتگی من در تلویزیون‌ها و نیز مقاله‌های من در این راستا قراردارند. (۲)
دین را بشکنید
بسیاری از روشنفکران ایرانی نقش اصلی روشنفکر که همان آزاداندیشی و نقد خرافه است را کنار گذاشته و به مجیزگویان اسلام و یا حافظان قبور تبدیل شده‌اند. آنها از تاریخ ایران و انقلاب شوم ۵۷ نیاموخته‌اند و همان مدل کرنش در برابر دین را تکرار می‌کنند. آنها پس از چهار دهه، کم و بیش در تبلیغ مدل اسلام «رحمانی» هستند. (۳) آنها با اسلامگرایان نواندیش و ملی مذهبی و اصلاح طلب دوست و رفیق هستند و همکاری می‌کنند. در مناسبات اجتماعی کاملن پسندیده است که ادب اجتماعی رعایت شود، ولی رفتار این روشنفکران سازش با خرافه پرستی است. آنها نشریه مشترک و سمینار مشترک و سایت مشترک و «اتاق هاوس» مشترک سازماندهی کنند و رقیب اصلی مشترک خود را روشنفکر ناباور و منتقد اسلام می‌دانند. شماری از این روشنفکران بخاطر اسلاموفیلی بودن متحد اسلامگرایان هستند، آنها مخالف شارلی ابدو می‌باشند، مخالف کفرگوئی هستند، مبارزه علیه اسلام را ناسزاگوئی معرفی می‌کنند، از افشاگری صادق هدایت در باره اسلام حرفی نمی‌زنند، از نقد ضد دینی شجاع الدین شفا و مسعود انصاری بی اطلاع هستند، از شرکت در بحث نقد اسلام هراس دارند، از شنیدن مفاهیمی مانند «تجاوز اسلام» به ایران و «استعمار اسلامی» و «آیه‌های جنایی قرآن» و «جنایت های» محمد و چهار خلیفه و یا ارتجاع دوازده امام وحشت دارند و از برش از دین طاعونی اسلام که تباه کننده روان آدمی و انسان خودمختار است می‌هراسند.
روشن است که در نزد روشنفکران و فرهیختگان توانایی و پتانسیل بسیار بالایی در زمینه‌های گوناگون مانند تاریخ و زبان و سیاست و جامعه شناسی و فلسفه و باستانشناسی و نیز دانش‌های مدرن و غیره وجود دارد. این ثروت معنوی یک ویژگی اساسی در توضیح کیفیت جمعیت ایران است. این کیفیت برای شکوفایی بزرگ در کشور لازم است. برای هموار نمودن این شکوفایی بزرگ، استبداد باید واژگون شود و دین اسلام باید در تمام عرصه‌های مورد انتقاد و طرد قرار گیرد. اسلام یک ایدئولوژی استعماری و منهدم کننده خردگرایی و دانش است. روشنفکر باید این امر اساسی را دریابد. با اسلام و دکترین قرآنی نمی‌توان مماشات داشت. روشنفکر ایرانی باید آشکارا مخالفت خود را با اسلام بیان کند و بموازات همه پروژه‌ها و فعالیت‌ها، باید در مبارزه علیه اسلام قرآنی شرکت کند. انقلاب مهسا یک گسست بزرگ است. یکی از جلوه‌های این گسست فاصله گرفتن از اسلام و فروریزی دین باوری در جامعه است. روشنفکران معنای ژرف انقلاب مهسا را درک می‌کنند؟
جلال ایجادی
جامعه شناس دانشگاه فرانسه
--------------------------------------------
(۱) در نقد روشنفکران اسلاموفیل به نوشته‌های پیشین رجوع کنید:
محمدرضا نیکفر، رویزیونیسم تاریخی و اسلاموفیلی، جلال ایجادی
https://news.gooya.com/2019/05/post-26126.php
نقد اسلام آزاد است، جلال ایجادی
https://www.radiozamaneh.com/38265/
نقد نظریه اسلام خواهانه و ضد لائیک فرهاد خسرو خاور، از جلال ایجادی
نوامبر ۲۰۲۰ -- جلال ایجادی: با هم گفتگو کنیم تهیه شده توسط تلویزیون اینترنتی رنگین کمان، بنیاد آزادی
محکومیت اسلامگرایان در برابر دادگاه تاریخ و انحراف روشنفکران اسلام خواه ایرانی، از جلال ایجادی
http://isdmovement.com/2020/1220/122820/122820-Jala-Ijadi-Islamists-in-French-court.htm
(۲) ایجادی آخرین اثر خود را بنام «بحران بزرگ زیستبوم جهان و ایران» در ۴۸۰ برگ، انتشارات فروغ، منتشر نمود. از این نویسنده تا کنون کتاب «نواندیشان دینی، روشنگری یا تاریک اندیشی»، ۳۱۰ صفحه، نشر مهری، کتاب «جامعه شناسی آسیب‌ها و دگرگونی‌های جامعه ایران»، ۴۰۰ صفحه، انتشارات نشرمهری، کتاب «بررسی تاریخی، هرمنوتیک و جامعه شناسی قرآن»، ۳۸۰ صفحه، و کتاب «اندیشه ورزی‌ها در باره جامعه شناسی، فلسفه، زیستبومگرایی، اقتصاد، فرهنگ، دین، سیاست»، ۷۲۰ صفحه، چاپ نشر مهری، منتشر شده است. جلال ایجادی هر هفته پنج برنامه تلویزیونی در زمینه انقلاب، لائیسیته، دمکراسی، فلسفه، جامعه شناسی و نقد قرآن و اسلام، تهیه و پخش می‌کند. این برنامه‌ها را در یوتوب میتوانید مشاهده کنید.
(۳) به نشریه «سپهر اندیشه» شماره سوم و چهارم رجوع کنید. مقاله «جنبش زن زندگی ازادی سرود زندگی...» از فرهاد خسروخاور.
