اما سپس، در قیاس با رفتار بعدی؛ آن نیکویی مورد تاکید حافظ از حکایت مطرب و می‌صفت تفصیلی مییابد و بهتر خوانده میشود. بهتر از این که کار و کنجکاوی در مورد "دَهر" داشته باشیم. بنابراین کنجکاوی در آن مورد، زیر بار توصیه سلبی رو به خاموشی بایستی گذارد و ما را از چند و چون در مورد دَهر بازدارد.

اینجا ناگفته روشن است که مفهوم "دَهر" معرب، در پارۀ دوم و نیز در بخش توصیۀ سلبی شعر حافظ به معنای گذر ایامی است که سرنوشت بشر را رقم زده است. بنابراین میشود دَهر را معادلی برای " زمان مطلق" و عمر دنیا در نظر گرفت.

بر اساس همین راز آمیزی دَهر است که اشاره ضمنی‌اش همچنین امکان فهم و شناخت "خدا" میتواند باشد، اما این حکم را حافظ در پاره نهایی به ضرس قاطع داده که کسی قادر نبوده و قادر نیست و نخواهد بود که گره آن مُعما را بگشاید.

درست از همین حکم و نتیجه اخیر حافظ، که پس از توصیه‌های ایجابی و سلبی وی آمده، بحث گسست ما از رویکرد کلاسیک و تفکیک تاریخ جدید آغاز میشود. چرا که تجربۀ کنجکاوی بشر، که از قرن پانزدۀ میلادی بدین سو امکانات دیداری ما را با اختراع وسایلی چون تلسکوپ، فضا پیما و ماهواره و... به میزان چشمگیری گسترش داده، به هر چیز یکه بعنوان تمامیتی بی زمان عرضه شود شک و تردید روا میدارد.

بر این منوال، شکل مُدرن شدۀ تجربه، اصل خود را بر اساس یک گسست میان زمان مطلق و زمان نسبی گذاشته است. در واقع تجربۀ عرفی همان زمان زمینی را که از دل تقویمهای ادیان برآمده، ملاک نگاه و پژوهش خود گرفته است. بنابراین به تقویمهای مرسوم و گاهشمارهای رایج مینگرد تا به پژوهش و سنجش دریابد چه تغییراتی در زندگی بشر روی داده است.

امر سکولار، که بخشی از تجربۀ مُدرن را بنمایش میگذارد، از ریشه سائکولوم در زبان لاتین برخاسته و به معنای دوره بندی تاریخ است. در واقع جُنبش سکولار دوره بندی و تلقی خود از زمان را همچون تفکیکی در روند تاریخ میبیند. تفکیکی که میخواهد نفوذ دین در مدیریت برخی از حوزههای اجتماعی را محدود سازد. البته نفوذ دین هم کم نمیشود اگر که "داستان آفرینش و پیدایش" در کتابهای مقدسش زیر سوال نروند.

مهدی استعدادی شاد