در دوران قدیم، زمانی که اینترنت بر زندگی ما حاکم نبود، نوشتن نظر در باره ی مطلبی که می خواندیم کار آسانی نبود.
تنها راه انتقال نظر،،، نوشتن نامه بود و ارسال آن به نشانی یی که معمولا در دسترس نبود. بعد از ارسال نامه باید هفته ها منتظر می ماندی تا به نظری که نوشته بودی واکنشی نشان داده شود، اگر اصولا واکنشی نشان داده می شد!
طبیعتا با چنین دشواری هایی نویسنده نظر باید خیلی نسبت به موضوع و مطلبی که نظرش را می نوشت حساس باشد و به آن و نویسنده مطلب اهمیت بدهد. از تصحیح خطاهای نویسنده تا تکمیل مطلب او، و نوشتن تعریف و تقریظ، موضوع نظرها را در بر می گرفت.
نشریات،،، چون چاپی بودند، جای زیادی برای انتشار مطالب غیر خودی نداشتند و اگر خیلی به نظر خوانندگان شان اهمیت می دادند، بخشی با عنوان «نامه های رسیده» یا «نظر خوانندگان» به طور کلی داشتند که برخی از نظرهای دریافتی در مورد تمام مندرجات نشریه را در آن قسمت منتشر می کردند.
این روال هنوز در برخی از نشریات و مجلات فارسی و نیز برخی از نشریات و مجلات خارجی وجود دارد.
معمولا زیر نظرهای دریافت شده، ناشر یا نویسنده به نویسنده ی نظر پاسخی کوتاه می دادند.
طبیعتا نظرهایی که دریافت می شد، اگر قرار بر انتشارشان بود از زیر دست مسوول نامه ها و سردبیر نشریه می گذشت و در نهایت منتشر می شد. انتخاب نظری که باید منتشر شود بستگی به فایده و اهمیت آن و شهرت نویسنده نظر داشت. نظرهای بی فایده یا بی اهمیت معمولا روانه ی سطل کاغذهای باطله می شد.
نظرهای نوشته شده در مورد کتاب ها، تنها در اختیار نویسنده قرار می گرفت و اگر نویسنده اهمیتی برای نویسنده نظر قائل بود شخصا به آن با نامه پاسخ می داد.
من ندیده ام جز زنده یاد امیر دکتر حسین آریان پور، نویسنده دیگری نظر خوانندگان کتاب اش را به صورت جزوه ای جداگانه منتشر کند. کتاب «زمینه جامعه شناسی» اگ برن و نیم کف که ایشان از آن برداشت کرده بود، با جزوه ای که ضمیمه ی آن بود و نظر خوانندگان و صاحب نظران را در آن درج کرده بوده در اختیار خریداران قرار می گرفت.
لغت نامه دهخدا نیز بخشی شامل نظر اهل لغت در باره مطالب لغت نامه داشت.
مجلات فرهنگی و ادبی مثل «راهنمای کتاب» و «یغما» و نشریات دیگر تا نشریات دوران ما مثل «آدینه»، بخش هایی برای درج نظر خوانندگان در نظر گرفته بودند که معمولا اغلب نظر نویسان، از بزرگان فرهنگ و ادب بودند.
نشریه هایی مثل مجله ی گرانقدر «بخارا»ی جناب استاد علی دهباشی گاه نظری که دریافت می کرد در اندازه ی مقاله ی مستقل می دید و آن را در کنار سایر مقالات منتشر می کرد.
نظرها، بسیار مفید بود و برای رشد نویسنده و تصحیح و تکمیل مطالب نوشته شده فوق العاده لازم و ضروری. برخی از نظرها و نقدها هم به خوانندگان مطالب و یا کتاب ها آگاهی بسیار خوبی می داد و خوب یا بد بودن آن مطلب را به دیگران نشان می داد.
با این تفاصیل طبیعتا ما نظری که توهین آمیز یا فحاشانه باشد نداشتیم و خواندن نظرها گاه بیش از خواندن مطالب اصلی لذت بخش و سودمند بود.
باور اغلب اهل فرهنگ و اشخاص سواددار این بود که قطعا صاحب نظران بسیار هستند و اگر نظرهای کمی منتشر می شود به خاطر زحمتی است که نوشتن نظر و ارسال آن با پُست و نامعلوم بودن سرنوشت آن دارد.
با فراگیر شدن نظر نویسی در زیر مطالب و برنامه های سمعی و بصری اینترنتی، نوشتن نظر بسیار ساده شد و هر کس می توانست نظر خود را در باره ی مطلب یا برنامه ی صوتی و تصویری، درست در ذیل آن بنویسد.
گاه این نظرها باید از زیر دست مسوول یا صاحب مطلب و برنامه می گذشت و مثلا اگر توهین یا کلام زشتی در آن بود به خاطر حفظ حرمت رسانه و خوانندگان حذف می شد.
گاه نیز نوشتن نظر کاملا آزاد بود و هر مخاطبی هر طور می خواست نظرش را می نوشت که گاه حاوی مطالب توهین آمیز و موهن بود.
امکان نظر نویسی مستقیم و سریع در اینترنت عطیه ای ست که متاسفانه به جای رشد و ارتقا مطالب صاحب قلمان، تبدیل به میدان تسویه حساب ها و تخلیه ی خشم های اجتماعی و تعریف های بی فایده شده است. به عبارتی از نقد مفید در نظرهای نوشته شده کمتر اثری هست.
در این میدان همه کس با هر سطح سواد و فرهنگ جولان می دهد. گاه با یک جمله، گاه با یک کلمه، گاه با فحاشی های رکیک، زحمات یک نویسنده بمباران می شود به گونه ای که نویسنده از خیر حتی نگاه کردن به نظر ها که ممکن است در لا به لای آن ها نظراتی مفید و پر محتوا باشد می گذرد.
افراد صاحب نظر و صاحب قلم با دیدن جو موجود در بخش نظرات از بیان نظرشان و انداختن آن در لجن زار فحاشی ها برای حفظ شخصیت خود خودداری می کنند و اگر حرف مهمی برای گفتن داشته باشند آن را به سبک قدیم از طریق ای میل و تلفن به اطلاع نویسنده می رسانند و بسیاری از خوانندگان جدی به این نحو از دانستن نظر پر فایده و دارای اهمیت آنان بی خبر می مانند.
شاید اگر فرصت شود، بعدها نمونه هایی از نظراتی که در نشریات قدیمی منتشر می شد در مطلبی جداگانه بیاورم و آن ها را با نظرهای سخیف و آلوده و بی فایده ی امروزیان مقایسه کنم.
ممکن است گفته شود در چنین فضایی چرا کنترل صورت نگیرد یا چرا اصولا از درج نظرات صرفنظر نشود؟
یکی از دلایل و فواید نظرنویسی آزاد می تواند این باشد که اهل فکر، با نازل بودن افکار جامعه ای که برای آن به انتشار مطالب خود می پردازند آشنا شوند و گمان نبرند که در جامعه ای از نظر فکری و اندیشگی پاکیزه و اعتلا دهنده زندگی و کار می کنند.
