بر اساس داده‌های موجود، سطح آب‌های زیرزمینی تهران در ۲۰ سال گذشته، ۲۰ متر پایین رفته است. این یک فاجعه جدی است. برداشت بیش از حد آب باعث شده دشت تهران سالانه ۲۵ سانتی‌متر فرونشست کند. این پدیده به تخریب خانه‌ها، آسیب به جاده‌ها و ایجاد خسارت‌های جبران‌ناپذیر منجر می‌شود.

با توجه به شرایط اقلیمی ایران، میزان بارش‌ها و کاهش ذخایر سدها، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۱۰، یعنی تنها ۶ سال دیگر، تهران با قطعی دائمی آب روبه‌رو شود. از سوی دیگر، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۲۰، یعنی در ۱۶ سال آینده، به دلیل تخریب کامل زیرساخت‌های محیط‌زیستی، تهران عملاً غیرقابل سکونت شود.

عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی که ۱۲ سال در این سمت فعالیت داشت، سال‌ها پس از وزارت خود هشدار داد که ایران بعد از 25 سال غیرقابل زندگی خواهد بود و بخش بزرگی از مردم ناچار به مهاجرت می‌شوند.

35 سال پیش، مقاله‌ای مفصل درباره بحران آب و آینده نگران‌کننده ایران و تهران نوشتم و هشدار دادم که باید از همان روز تغییرات اساسی در ساختار مدیریت، تصفیه و نگهداری آب و در نظام کشاورزی ایجاد شود تا بتوان از بروز بحران، و به بیان دقیق‌تر «ابر بحران»، جلوگیری کرد.

اگر تنها به ظرفیت زیستی تهران نگاه کنیم، این شهر حداکثر توان پذیرش ۳ تا ۵ میلیون نفر را می تواند داشته باشد . با این حال، کرج که طبق آمار سال ۲۰۲۴، سه میلیون نفر جمعیت دارد، به‌طور کامل با تهران پیوند خورده و معضل را چند برابر کرده است.

این بحران ریشه در مدیریت نادرست و فساد ساختاری دارد. در تهران، مدیریت مبتنی بر رانت‌خواری و نفوذ مافیای مالی، اقتصادی و نظامی است. به همین دلیل ۴۰ درصد شاغلان صنعتی کشور و ۵۰ درصد اقتصاد ملی در این منطقه متمرکز شده‌اند. این صنایع برای تولید نیازمند برق و آب هستند. در حال حاضر در برخی ساعات با قطع برق مواجه‌اند.

تا شعاع ۵۰ کیلومتری تهران مجوز احداث صنایع داده شده است، کاری که در هیچ الگوی توسعه پایدار توصیه نمی‌شود. کارخانه‌های بزرگ مانند سیمان، فولاد، ماشین‌سازی و قطعه‌سازی نه تنها به آب و انرژی زیادی نیاز دارند، بلکه فشار مضاعفی بر منابع محدود تهران وارد می‌کنند.

میزان مصرف آب صنایع در محدوده تهران دو برابر مصرف آب آشامیدنی مردم است.

امروز ۴۰ درصد آب تهران از استان‌های دیگر تأمین می‌شود؛ این یعنی بحران تهران به دیگر استان‌ها نیز سرایت کرده است.

مدیریت تهران در دست ۲۲ نهاد مختلف است که هیچ هماهنگی موثری با یکدیگر ندارند. در چنین شرایطی، سیاست کلی کشور متناسب با مدل حکمرانی بیت خامنه‌ای، یعنی ساختاری خودسر، غیرپاسخگو، موروثی و رانتی است. این مدل مدیریت خود بخشی از فاجعه است.

شبکه آب تهران که در دوران مصدق تلاش شد سالم و پایدار باشد، امروز ۳۵ تا ۴۰ درصد فرسودگی دارد. زیرساخت برق نیز با کمبودهای جدی روبه‌روست. تصفیه‌خانه‌های فاضلاب تنها ۴۵ درصد پساب را تصفیه می‌کنند.

در زمینه حمل‌ونقل نیز بحران ادامه دارد. دانشگاه صنعتی شریف پیش‌بینی کرده است که تا سال ۱۴۰۶، میانگین سرعت خودروها در تهران به ۸ کیلومتر بر ساعت کاهش خواهد یافت. این یعنی عملاً فلج شدن ترافیک. سرعت پایین، فرسودگی خودروها، کیفیت نامطلوب سوخت و کمبود ناوگان حمل‌ونقل عمومی، همگی فشار سنگینی بر جسم و روان مردم وارد می‌کند. شهرداری تهران می گوید به ۸۰۰۰ اتوبوس برقی نیاز دارد که تأمین نشده است.

بسیاری از ساکنان تهران برای فرار از آلودگی و فشار زندگی، آخر هفته‌ها به شمال کشور می‌روند، اما این امکان فقط برای طبقات مرفه وجود دارد و اکثریت مردم از آن محروم‌اند.

تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران تنها شهرهایی نیستند که با بحران‌های شهری روبه‌رو شده‌اند. برلین، پاریس، توکیو، سنگاپور و بسیاری از شهرهای چین هم چنین مشکلاتی را تجربه کرده‌اند. تفاوت در این است که آن‌ها توانسته‌اند با هماهنگی ملی، علم و فناوری، راه‌حل‌های پایدار بیابند.

به‌عنوان نمونه، سنگاپور ۴۰ درصد آب صنایع خود را از طریق بازیافت تأمین می‌کند و آلمان توانسته یک رودخانه بزرگ را از مرگ به زندگی بازگرداند.

برای نجات تهران و دیگر کلان‌شهرهای ایران:

• باید مجوز ساخت صنایع در اطراف کلان‌شهرها غیر ممکن و در صورت نیاز محدود شود.
• وزارت‌خانه‌ها باید هماهنگ عمل کنند.
• کولرهای آبی باید با فناوری مدرن بازطراحی شوند.
• آموزش عمومی درباره مصرف بهینه و حفاظت از محیط‌زیست ضروری است.
• دولت باید در خدمت مردم باشد تا اعتماد عمومی بازگردد.

امروز ما با بحران‌های متعددی روبه‌رو هستیم. ما، مردم، صاحبان خانه بزرگ یعنی ایران هستیم. هر یک از ما باید از خود آغاز کنیم و در مصرف منابع و جلوگیری از آلودگی بکوشیم.

دفاع از طبیعت، دفاع از حق حیات است. طبیعت بدون ما ادامه حیات خواهد داد، اما ما بدون طبیعت نخواهیم توانست زندگی کنیم. ما مالک طبیعت نیستیم، بلکه باید دوست و حامی آن باشیم تا زنده و شاد بماند.

استبداد حاکم، به دلیل ناکارآمدی و فساد، یکی از موانع اصلی احیای طبیعت ایران است. وظیفه و حق شهروندی ما ایجاب می‌کند که به این استبداد اعتراض کنیم، برای گذار به دموکراسی بکوشیم و حاکمان را وادار کنیم برای این معضلات، راه‌حل عملی ارائه دهند و به آن پایبند باشند.