(از مشروطه اولیه تا مشروطهخواهان معاصر)
مقدمه: چرخه استبداد و حذف
تاریخ سیاسی معاصر ایران شاهد حذف مداوم رقبای فکری و سیاسی بوده است. این مقاله سه بُعد این حذف را بررسی میکند: کشتار و ترور حیثیتی مشروطهخواهان اولیه (خواهان قانون) و سرکوب و حذف فیزیکی و شخصیتی مخالفان سیاسی در دوره معاصر، بهویژه فعالانی که آرمان حاکمیت قانون و مشروطهخواهی را دنبال میکنند.
۱. کشتار مشروطهخواهان اولیه
جنبش مشروطه (۱۲۸۵-۱۲۸۸ ش) با واکنش خونین محمدعلی شاه قاجار روبهرو شد که به دوره «استبداد صغیر» انجامید.
-
به توپ بستن مجلس و قربانیان: در ۲ تیر ۱۲۸۷ ش، مجلس توسط کلنل لیاخوف روسی به توپ بسته شد. این سرآغاز موج اعدامهایی چون ملکالمتکلمین و میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل بود.
-
مقاومت و سرکوب منطقهای: مقاومتهایی نظیر قیام ستارخان و باقرخان در تبریز، در نهایت سرکوب شد.
۲. حذف فیزیکی و حیثیتی مخالفان مشروطهخواه در تبعید
پس از استقرار جمهوری اسلامی، سیاست حذف رقبای سیاسی در خارج از کشور شکل تازهای یافت و طیفی از مخالفان--including چهرههای مشروطهخواه یا همسو با گفتمان حاکمیت قانون--با ترور، تهدید یا حذف حیثیتی مواجه شدند. این امر انسجام اپوزیسیون را بهطور مستقیم هدف گرفته است.
-
ترورهای برونمرزی:
-
ناخدا شهریار شفیق در آذر ۱۳۵۸ در پاریس ترور شد.
-
دکتر شاپور بختیار، آخرین نخستوزیر پهلوی، در ۱۵ مرداد ۱۳۷۰ در پاریس به قتل رسید.
-
فریدون فرخزاد، شومن و فعال سیاسی، در مرداد ۱۳۷۱ در آلمان با ضربات چاقو به قتل رسید.
-
رافی خاچاطوریان، هنرپیشه، در تیرماه ۱۳۶۷ مورد ضرب و شتم شدید هواداران جمهوری اسلامی قرار گرفت و آسیب جدی دید.
-
-
ترور حیثیتی و نفوذ:
حکومت از طریق نفوذ عناصر اطلاعاتی در گروههای اپوزیسیون خارج از کشور، به تفرقهافکنی و بدنامسازی چهرههای مؤثر (ترور شخصیتی) میپردازد تا اتحاد آنها را خنثی کند.
تغییر اصلی این بخش: عنوان و روایت از «مشروطهخواهان در تبعید» به «مخالفان مشروطهخواه یا همسو» اصلاح شده تا همسو با مصادیق ذکرشده و از نظر مفهومی منسجم باشد.
۳. سرکوب مشروطهخواهان معاصر در داخل کشور
نسل جدید فعالان سیاسی و مدنی که خواهان دموکراسی و حاکمیت قانون هستند، تحت سرکوب شدید قرار دارند.
-
زندانیان برجسته: بانو فاطمه سپهری (امضاکننده بیانیه درخواست استعفای رهبر) و برادرش محمدحسین سپهری به حبسهای طولانی محکوم شدهاند. بیتا شفیعی و مادرش مریم عباسی نیکو از جمله فعالان جوانی هستند که به صورت همزمان بازداشت شدهاند.
-
مرگهای مشکوک: خسرو علیکردی، وکیل دادگستری و مدافع حقوق بشر، در آذر ماه ۱۴۰۴ در شرایطی پرابهام درگذشت. فعالان سیاسی مرگ وی را «مشکوک» یا «قتل حکومتی» خواندند.
۴. نتیجهگیری: تداوم حذف سیاسی و راهکار انسجام
استبداد، حذف مخالفان و جلوگیری از شکلگیری اپوزیسیون منسجم را بهعنوان یک راهبرد ثابت دنبال میکند. مهمترین چالش پیشروی مشروطهخواهان معاصر، پرهیز از تفرقه و مقابله با ابزار نفوذ حکومت است.
-
اهمیت اتحاد: تلاشهایی نظیر آنچه شاهزاده رضا پهلوی و حزب مشروطه ایران لیبرال دموکرات بر آن تأکید دارند، یعنی تشکیل یک جبهه واحد از طیفهای مختلف مشروطهخواه و دموکراسیخواه، یک ضرورت حیاتی برای گذار موفق است.
-
دکترین عمل مشترک: این اتحاد باید بر پایهٔ اصول مشترک (حاکمیت قانون، حقوق بشر و جدایی دین از دولت) و نه اختلافات جزئی استوار باشد. تنها راهکار، درس گرفتن از تفرقههای گذشته و تمرکز بر هدف مشترک از طریق همبستگی و اتحاد عمل است.
رضا رازی
دانشآموخته روزنامهنگاری و ارتباطات جمعی
باز هم بدفهمیِ آلاحمد، حمید فرخنده
