2.2 قاب‌بندی در رژیم‌های اقتدارگرا

در رژیم‌های اقتدارگرا، قاب‌بندی نقشی حیاتی در حفظ قدرت و هژمونی ایفا می‌کند. مفاهیمی نظیر «دشمن خارجی»، «مقاومت»، یا «هجمه فرهنگی» معمولاً به‌عنوان قاب‌های مسلط برای توجیه ناکامی‌ها و بسیج وفاداری استفاده می‌شوند. با این حال، ادبیات جنبش‌های اجتماعی (Snow & Benford, 1988) نشان می‌دهد که اگر قاب‌های رقیب به‌اندازه کافی در جامعه نفوذ کنند، حاکمیت ناچار می‌شود در همان چارچوب‌ها واکنش نشان دهد؛ پدیده‌ای که می‌توان آن را نوعی قاب‌بندی واکنشی یا معکوس دانست.

2.3 هژمونی و بحران مشروعیت

از منظر گرامشی (1971)، هژمونی زمانی تضعیف می‌شود که طبقه یا نیروی حاکم نتواند تفسیر مسلط خود از واقعیت را «بدیهی» جلوه دهد. تکرار زبان منتقدان، حتی همراه با انکار یا تخطئه، می‌تواند نشانه‌ای از ورود رژیم به مرحله‌ای باشد که در آن کنترل معنایی پیشین کارایی خود را از دست داده است.

3. روش‌شناسی

این یادداشت از رویکرد تحلیل کیفی گفتمان استفاده می‌کند. داده‌ها شامل:

اظهارات رسمی مقامات ارشد،

سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها،

و گزارش‌های رسانه‌ای معتبر فارسی و انگلیسی‌زبان

در بازه زمانی 2024-2025 است.

متون بر اساس مضامین کلیدی (اقتصاد، سیاست خارجی، فرهنگ، مشروعیت رهبری) کدگذاری و سپس با قاب‌های گفتمانی رایج در ادبیات مخالفان مقایسه شده‌اند. تمرکز پژوهش نه بر صحت تجربی ادعاها، بلکه بر نحوه صورت‌بندی زبانی و مفهومی آن‌هاست.

4. شواهد تجربی (نمونه‌های گفتمانی)

تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که در چند حوزه کلیدی، هم‌پوشانی معناداری میان زبان رسمی و زبان انتقادی مخالفان شکل گرفته است:

4.1 اقتصاد و کارآمدی

اظهاراتی که بر «ناتوانی در حل فوری مشکلات»، «صبر مردم» یا «محدودیت شدید منابع» تأکید می‌کنند، عملاً قاب «بحران ساختاری و مزمن» را بازتولید می‌کنند؛ قابی که سال‌ها محور انتقاد مخالفان بوده است.

4.2 سیاست خارجی

جدل‌های درون‌حاکمیتی درباره «هزینه‌های سیاست منطقه‌ای» یا «نتایج نامطلوب برخی اولویت‌گذاری‌ها» ناخواسته قاب «شکست یا بن‌بست راهبردی» را تقویت می‌کند، حتی زمانی که با هدف تسویه‌حساب جناحی بیان می‌شود.

4.3 مشروعیت و فرهنگ

هشدارهای مکرر درباره «فاصله گرفتن مردم از ارزش‌های انقلاب» یا «تهاجم فرهنگی» عملاً تأیید ضمنی ادعای مخالفان درباره فرسایش سرمایه نمادین و تغییر ارزش‌های اجتماعی است.

5. تحلیل

بر اساس نظریه قاب‌بندی، مسئله اصلی نه اعتراف یا انکار، بلکه چارچوبی است که در آن سخن گفته می‌شود. وقتی حاکمیت به‌جای تحمیل قاب‌های بدیل، در قاب‌های منتقدان واکنش نشان می‌دهد، عملاً آن قاب‌ها را به‌عنوان نقطه مرجع مشروع می‌پذیرد. این وضعیت می‌تواند به «اثر بومرنگ گفتمانی» منجر شود: هر پاسخ رسمی، به‌جای خنثی‌سازی انتقاد، آن را تثبیت و عادی‌سازی می‌کند.

6. نتیجه‌گیری

این یادداشت نشان داد که تکرار واژگان و مضامین انتقادی مخالفان در سخنان مقامات رژیم ولایی را می‌توان نشانه‌ای از تضعیف و تنزل هژمونی گفتمانی این رژیم دانست. از منظر نظریه قاب‌بندی، این پدیده به معنای پذیرش ناخواسته بازی در زمین مفهومی رقیب است؛ وضعیتی که می‌تواند پیامدهای بلندمدتی برای مشروعیت، انسجام درونی و ظرفیت بسیج رژیم داشته باشد.