تلف شدن ذخيره هزار سال آب ايران طي 15 سال، همشهری

اسد افلاكي

طي 3 دهه گذشته 15 متر سطح آب‌هاي زيرزميني كشور كاهش يافته است.
اين در حالي است كه متوسط سطح آبخوان‌هاي كشور 100 ميليون هكتار تخمين زده مي‌شود. براين اساس، طي 3 دهه اخير، بيش از 150 هزار ميليارد متر مكعب آب مصرف كرده‌ايم.

اين به معناي آن است كه ما هزار سال آب ذخيره شده را ظرف 15 سال مصرف كرده‌ايم چرا كه ميزان استحصال آب در كشور در هر سال فقط 140 ميليارد متر مكعب است.

اين آماري است كه محمد درويش، يكي از منتقدان حوزه محيط‌زيست و منابع طبيعي در نشستي كه روز گذشته در سازمان جنگل‌ها و مراتع با حضور منتقدان اين سازمان و خبرنگاران، برگزار شد، اعلام كرد و گفت: در حال حاضر 80 درصد از آبخوان‌هاي كشور با تراز منفي مواجه است.

اين عضو هيات علمي مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع براي اينكه عمق فاجعه را نشان دهد، افزود: براي نمونه، ميزان افت آب زيرزميني در ورامين هر سال 2 متر و در منطقه قهاوند و كبودرآهنگ همدان سالانه4 متر است.

نرخ فرسايش خاك نيز در كشور بين 2 تا 5 ميليارد تن اعلام شده كه از اين نظر 7/7 درصد شست‌وشوي خاك‌هاي جهان در كشور ما در حال اتفاق افتادن است. از نظر توسعه ناپايدار، كشور ما در ميان 148 كشور در رده 132 و در شمار 16 كشور انتهاي جدول قرار دارد.

همچنان‌كه بيش از 1028 گونه منحصر به فرد (اندميك) گياهي در فهرست قرمز (در معرض انقراض) ثبت شده و بيش از نيمي از 15 هزار سكونتگاه‌هاي كشور به‌دليل توسعه ناپايدار، خشك شدن چاه‌ها، فرسايش بادي و بيابانزايي طي 2 دهه اخير متروكه شده است.

وي در بخشي ديگر از سخنانش، به سد‌سازي‌ اشاره كرد و گفت: با توجه به بودجه‌اي كه در اختيار جهادكشاورزي قرار گرفته، بهره‌برداري از شبكه‌هاي آبياري پشت سدها به 50 سال زمان نياز دارد و اين زمان برابر با عمر سدهايي است كه تا‌كنون احداث شده يعني همزمان با بهره برداري از آب اين سدها عمر آنها به پايان مي‌رسد با اين حال همچنان تب سد‌سازي‌ ادامه دارد.

كاظم نصرتي نصرآبادي، رئيس جامعه جنگلباني ايران هم از ديگران منتقدان حوزه منابع طبيعي كه به دعوت سازمان جنگل‌ها و مراتع در اين نشست شركت كرده بود، گفت: وضعيت منابع طبيعي و محيط‌زيست تا اندازه‌اي اسفبار است كه حتي رسانه‌هاي رسمي مثل صدا و سيما و نهادهايي چون وزارت نيرو هم به خشك شدن زاينده رود يا خشك شدن 150 هزار هكتار درياچه اروميه خشك‌شده اعتراف مي‌كنند.

از سوي ديگر در استان‌هايي كه امنيت و مزيت‌هاي بالايي وجود دارد روستا‌ها در حال خالي شدن از سكنه است و اين همه ناشي از آن است كه سازمان جنگل‌ها و محيط‌زيست نه تنها در جايگاه واقعي خود قرار ندارند كه جايگاه بسيار ضعيفي دارند دليل اصلي اين وضعيت هم آن است كه سازمان جنگل‌ها تابع وزارت جهادكشاورزي است و بخش منابع طبيعي در جهاد كشاورزي از نظر اولويت در انتها قرار دارد. براي همين است كه شما حتي يكبار در هيچ مصاحبه‌اي نمي‌بينيد كه وزير جهادكشاورزي از منابع طبيعي دفاع كرده باشد.

به تبع آن در بحث اعتبارات هم آخرين بودجه به منابع طبيعي اختصاص داده مي‌شود. وي افزود: تا 10 سال قبل حتي آمار مستندي براي سطح جنگل وجود نداشت و اخيرا كه سازمان تصميم به تهيه آمار مستند در اين زمينه گرفت آمار سطح جنگل‌ها را 2/14ميليون هكتار و آمار سطح باغات زراعي را بين 13 تا 18 ميليون هكتار اعلام كرد. از سوي ديگر گفته مي‌شود كه قرار است ما طي 4 سال از نظر توليد چوب خودكفا بشويم كه بنا بر وضعيت موجود حتي طي 40 سال هم اين كار شدني نيست.

شمس‌الله شريعت‌نژاد، قائم‌مقام سازمان جنگل‌ها و مراتع نيز در جمع منتقدان اين سازمان اظهار داشت: مديريت منابع طبيعي به شكل كنوني مطلوب نيست. مشكل اينجاست كه كشور ما هنوز به طرح‌هاي جامع‌نگر دست نيافته است و در نتيجه دخالت‌هاي غيرمسئولانه‌اي كه امروز در منابع طبيعي صورت مي‌گيرد باعث نگراني مي‌شود.

اين مقام مسئول در عين حال گفت: بايد از مشاركت مردم و هم انديشي ديگران براي حفظ وصيانت منابع طبيعي استفاده كنيم اما شرط مشاركت ديگران و هم انديشي صداقت و شفاف برخورد كردن است.

وي در پاسخ به انتقاد خبرنگاران مبني بر اينكه چرا سازمان جنگل‌ها همواره موضعي انفعالي در برابر نهادهاي اجرايي دارد، گفت: اين سازمان در بسياري موارد در برابر طرح‌هايي كه مغاير با حفظ منابع طبيعي بوده ايستادگي كرده است.

براي نمونه وقتي در سال 71 مي‌خواستند سد شفارود را احداث كنند اين منابع طبيعي بود كه با قاطعيت مقابل طرح ايستاد اما در بررسي‌ها حتي از اين سازمان نظرخواهي هم نكردند و سد احداث شد و قرار شد فقط طول تاج سد را كم كنند.

بعد هم رئيس سازمان محيط‌زيست در نشستي كه اخيرا در سازمان جنگل‌ها برگزار شد، گفت: در ازاي عرصه‌هاي جنگلي كه به‌خاطر اين سد تخريب مي‌شود جنگل‌كاري كنيد.

در حالي كه هيچ عرصه‌اي در شمال وجود ندارد كه بتوان آن را جنگل‌كاري كرد چرا كه اين اراضي يا جلگه متعلق به مردم است يا عرصه جنگلي است. نمونه ديگر وقتي مي‌خواستند 5هزار هكتار از اراضي جنگلي را تغيير كاربري دهند و زيركشت چاي ببرند با مخالفت قاطع سازمان، اين تصميم عملي نشد.

وي در پاسخ به اين پرسش كه سازمان در مخالفت با تب راه‌اندازي صنايع مختلف از جمله پتروشيمي و پالايشگاه در استان‌هاي شمالي كشور چه اقدامي صورت داده است، گفت: اگر همه صنايع كشور هم تعطيل بشود ما حتي يك درخت هم قطع نمي‌كنيم. اين نظر سازمان جنگل‌ها و مراتع است. اما مشكل بخشي‌نگري و نبود طرح جامع است كه در نبود آن با اين مشكلات مواجه مي‌شويم.

منتظري معاون مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگل‌ها و مراتع هم در اين نشست يادآور شد: نياز چوبي كشور 7 ميليون و 200هزار متر مكعب برآورد شده كه 2 ميليون مترمكعب براي سوخت دامداران و جنگل‌نشينان شمال را نيز بايد به آن اضافه كرد. در حال حاضر 4 ميليون و 270 هزار متر مكعب مصرف سالانه چوب كشور است. بر اين اساس ما 3 ميليون متر مكعب كمبود چوب داريم.

وي با اشاره به اينكه 47 هزار نفر در ارتباط با بهره‌برداري از چوب جنگلي در كشور اشتغال دارند، گفت: در شرايط فعلي 815 هزار متر مكعب چوب از جنگل‌هاي شمال برداشت مي‌شود. 2 ميليون و 395 هزار متر مكعب سهم توليدات صنوبر و باغي و 960 هزار متر مكعب هم سهم چوب وارداتي است اما با طرح‌هايي تلاش مي‌شود ميزان بهره‌برداري از جنگل كاهش داده شود.

منتظري همچنين از زمينه‌سازي‌ براي ثبت 130هزار هكتار اراضي جنگلي تحت عنوان ميراث طبيعي در يونسكو خبر داد و خاطرنشان كرد: انتظار مي‌رود اين اقدام تا پايان سال‌جاري به نتيجه برسد.