پاسخ محمود دولت‌آبادی به سخنان معاون فرهنگی وزارت ارشاد: رمان ايرانی بايد به زبان فارسی منتشر شود، شرق

گروه ادبيات: «رمان کلنل محمود دولت‌آبادی در خارج از ايران منتشر شده و ديگر ضرورتی ندارد که در ايران هم منتشر شود. البته کتاب را به بنده داده‌اند که بخوانم.» اين واکنش معاون فرهنگی وزارت ارشاد به بلاتکليفی کتاب کلنل است در روز ۱۸ آبان در نشست خبری نوزدهمين دوره هفته کتاب ايران، بهمن دری، در پاسخ به پرسشی درباره وضعيت انتشار رمان «زوال کلنل» محمود دولت‌آبادی در ايران – رمانی که امسال نامش در فهرست اوليه نامزدهای بوکر آسيايی است –
به گفتن اين جمله اکتفا کرد. چندی پيش در روزنامه «شرق» گزارشی به مناسبت قرار گرفتن نام رمان زوال کلنل در فهرست اوليه بوکر آسيايی منتشر شد و در آن گزارش به وضعيت بلاتکليف انتشار متن فارسی اين رمان در ايران اشاره شد و به اينکه زوال کلنل درحالی نامزد اين جايزه شده که در ايران هنوز هيچ‌کس اين رمان را به زبان فارسی نخوانده است. اکنون «غير ضروری» بودن چاپ اين رمان به زبان فارسی تنها پاسخی است که بهمن دری به منتقدان چاپ نشدن متن فارسی چنين رمانی که ترجمه‌اش در خارج از ايران اينچنين مورد توجه قرار گرفته، داده است. در حالی که آن طور که از قراين و گفته‌های خود دولت‌آبادی برمی‌آيد، «زوال کلنل» از آغاز به اين قصد که زودتر در خارج از ايران منتشر شود، به ناشر خارجی داده نشده بود.

دولت‌آبادی در گفت‌وگو با «شرق» درباره اين اظهار نظر دری درباره ضرورت نداشتن چاپ کلنل در ايران می‌گويد: «ايشان اين سخن را از سر تندی گفته‌اند چراکه چنين حرفی ابدا منطقی نيست و ادبيات فارسی و رمان ايرانی بايد در زبان فارسی چاپ شود.» به گفته دولت‌آبادی ترجمه کلنل همان وقت که متن فارسی اين رمان به ارشاد سپرده شده، به ناشر خارجی نيز داده شده است: «من کلنل را تقريبا همان زمان که در ايران آماده انتشار کردم و به واسطه ناشر به وزارتخانه ارشاد فرستادم، به ناشر سوييسی هم سپردم. اما تا يک سال و نيم پس از فرستاده شدن کتاب به ارشاد هيچ‌گونه پاسخی دريافت نکرديم. از سويی ديگر ناشر اروپايی منتظر نمی‌ماند و وقتی کاری را آغاز می‌کند تا نقطه پايان پيش می‌برد. اين است که از همان روز دريافت کتاب کار خود را آغاز و کتاب را آماده انتشار کرد.»
اين‌گونه بود که ترجمه آلمانی کلنل پيش از متن فارسی آن منتشر شد و منتقدان آلمانی زبان آن را ستودند و رمان در ايران، همچنان در وزارت ارشاد مانده بود و تغييراتی هم که بعد از روی کار آمدن دولت دهم در وزارت ارشاد پديد آمد، تاثيری بر سرنوشت آن نگذاشت.
محسن پرويز که اين کتاب در دوران تصدی او در پست معاونت فرهنگی وزارت ارشاد برای دريافت مجوز به اين وزارتخانه فرستاده شده و ۶۴ مورد اصلاحيه خورده بود، جای خود را به بهمن دری داد و ناشر، يک‌بار ديگر وضعيت کلنل را پيگيری کرد؛ اين بار از طريق ملاقات با خود بهمن دری. دولت‌آبادی در اين‌باره می‌گويد: «بی‌خبری از وضعيت انتشار کتاب کلنل و بلاتکليفی آن در ارشاد ما را بر آن داشت تا پيگيری کنيم. اين بود که ناشر به وزارتخانه مراجعه کرد. کتاب را به دست آقای دری داده بودند ايشان هم قول داده بودند که کتاب را ملاحظه کنند اما باز هم هيچ پاسخی نيامد.» اکنون سه سال از ارايه متن فارسی کلنل به ارشاد می‌گذرد و غيرضروری بودن انتشار اين رمان در ايران به دليل انتشار ترجمه‌اش در خارج از کشور، تاکنون آخرين پاسخ بهمن دری به منتقدان است. کلنل در خارج از کشور نه به زبان فارسی که به زبان‌های آلمانی و انگليسی و... منتشر شده و به فرض هم اگر طبق قانون -همچنان جاری- مولفان و مصنفان، مصوب سال ۱۳۴۸ که: «کتابی که در خارج از کشور چاپ شود در ايران مورد حمايت مادی قرار نمی‌گيرد»، در مورد انتشار ترجمه يک کتاب ايرانی در کشوری ديگر نيز صدق کند، به نظر نمی‌رسد که اين قانون با ارايه مجوز به آن کتاب ارتباطی داشته باشد چراکه ارايه مجوز جزو حقوق مادی اثر نيست، ضمن اينکه اگر مجوز انتشار کلنل همان زمان که اين کتاب به ارشاد سپرده شد، صادر می‌شد متن فارسی اين رمان قبل از آنکه ترجمه‌اش در خارج از کشور منتشر شود، در ايران منتشر می‌شد. اما با همه بلاتکليفی‌های طولانی کلنل در وزارت ارشاد، دولت‌آبادی همچنان اميدوار است که اين رمان در ايران و به زبان فارسی منتشر شود. او در اين‌باره می‌گويد: «به هرحال بديهی است که هر نويسنده‌ای برای زبان و فرهنگ خودش می‌نويسد و می‌خواهد اثرش در همان زبان چاپ شود و من همچنان اميدوارم و منتظرم که اين کتاب در وطنم منتشر شود.» از طرفی بهمن دری گويا همچنان اين رمان را که مدتی است از طرف ناشر به دستش داده شده، نخوانده و در نشست خبری هفته کتاب گفته قرار است کتاب را بخواند. البته دولت‌آبادی به اين گفته دری نيز نگاهی اميدوارانه دارد و می‌گويد: «آقای دری در مصاحبه‌شان البته گويا گفته‌اند که خودم کتاب را می‌خوانم که اين خودش اميدوار‌کننده است. چرا که به هرحال تکليف کتاب مشخص می‌شود. حال يا پاسخ منفی است يا مثبت، يا به هرحال راه‌حلی پيدا خواهد شد.» وقتی با بهمن دری تماس گرفتيم تا از او درباره اين اظهارنظر کوتاه اش بپرسيم، درگيری او برای برگزاری هفته کتاب مانع از انجام گفت‌وگو با وی شد. البته اين گفت‌وگو به زمان ديگری – پس از مراسم هفته کتاب- موکول شد. از دولت‌آبادی، به جز کلنل، رمان «طريق بسمل شدن» نيز مدت‌هاست که در ارشاد منتظر مجوز مانده است. رمانی درباره جنگ که به گفته دولت‌آبادی، وزارت ارشاد هنوز به آن هيچ جواب قطعی‌ای نداده است. دولت‌آبادی اما باز هم اميدوار است که مشکل هر دو کتاب بدون پاسخ مانده‌اش روشن شود. او می‌گويد: «به هرحال باز هم اميدوارم که آقای دری خودشان هر دو کتاب را خوانده و نظر قطعی ارشاد اعلام شود.»