بی پولی مانع مراجعه ۷۶ درصد بيماران روانی به روانپزشک

شيده لالمی - روزنامه بهار ـ افزايش قيمت داروهای بيماران مبتلا به اختلالات روانی در هفته‌های اخير اين بيماران را در تنگنا قرار داده است. اين در حالی است که سازمان‌های بيمه‌گر هم اين بيماران را تحت پوشش قرار نمی‌دهند و بيم آن می‌رود که گرانی شديد دارو بسياری از بيماران روانی را که به مصرف مستمر دارو نياز دارند. از ادامه درمان باز دارد؛ بيمارانی که گروهی از آن‌ها حتی يک شب هم نمی‌توانند دارو نخورند.

آمار بيماری‌های روانی در ايران رو به افزايش است. درباره تعداد مبتلايان به اختلالات روانی آمارهای قطعی و مورد توافقی وجود ندارد. انجمن روانپزشکی ايران می‌گويد: «متاسفانه آماری که ما داريم، غيرواقعی است. اگر آمار واقعی بيان شود، جنبه سياسی پيدا می‌کند و وقتی بيماری را سياسی می‌کنيم، حق بيماران ضايع می‌شود.» هرچه هست براساس آخرين آمار اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت ۶/۲۳درصد جمعيت بين ۱۵ تا ۶۴ سال ايرانی مبتلا به يکی از اختلالات روانی هستند و به دريافت خدمات پزشکی نياز دارند؛ ۶/۲۳درصد از جمعيت بين ۱۵ تا ۶۴ سال، يعنی ۱۲‌ميليون نفر ايرانی. پرويز مظاهری، عضو هيات‌مديره انجمن روانپزشکان ايران، پيش از اين گفته بود: «از هر چهار نفر ايرانی، يک‌نفر بيماری روانی دارد.» از سوی ديگر اسفند ۹۱ در سومين همايش سلامت روان و رسانه هم احمد نوربالا، عضو هيات علمی‌ دانشگاه علوم پزشکی تهران، نتايج پژوهشی را اعلام کرد که نشان می‌داد در فاصله‌ای ۹ ساله يعنی بين سال‌های ۷۸ تا ۸۷ ميزان شيوع اختلال‌های روانی در ميان ايرانيان ۶۰‌درصد افزايش پيدا کرده است. آنچه مسلم است اين‌که همه اين آمارها يک چيز را نشان می‌دهند: «تعداد بيماران روانی در ايران رو به افزايش است.» اما در ايران همچنان تعداد کمی از افراد هستند که داوطلبانه برای درمان اين بيماری به روانپزشکان مراجعه می‌کنند؛ نگرانی از قضاوت جامعه و انگ «بيمار روانی» از يک سو و «هزينه‌های بالای درمان» از سوی ديگر از مهم‌ترين عواملی هستند که بسياری از آن‌ها را از مراجعه برای درمان منصرف می‌کند. اين روزها که گرانی دارو گريبان همه را گرفته، بيماران روانی هم روزهای دشواری را می‌گذرانند.

دکتر سيدسعيد صدر، دبير انجمن روانپزشکی، گرانی و کمياب‌شدن داروهای مورد استفاده بيماران روانی را تاييد می‌کند و به «بهار» می‌گويد: «داروهای روانپزشکی در چند ماه گذشته به مقدار قابل توجهی ‌گران شد. از همان زمانی که ارز مرجع به داروها تعلق نمی‌گرفت، مشکلات آغاز شد و داروهای روانپزشکی دو تا سه برابر‌ گران شدند. از آنجا که بيماران روانپزشکی جزو گروهی از بيماران هستند که به مصرف مستمر و طولانی دارو نياز دارند، گرانی دارو آن‌ها در شرايط بسيار دشواری قرار داده است. به‌ويژه آن‌که همزمان با گرانی داروها حقوق کارمندان و اقشار مختلف جامعه بيشتر نشده در نتيجه بيماران به‌طور مضاعف تحت فشار قرار گرفته‌اند.»

او با بيان اين‌که علاوه بر گرانی داروهای بيماران روانپزشکی بحث کميابی و پيدانشدن دارو مسئله ديگری است، ادامه داد: «در اين ماه‌ها ناگهان بيماران با فقدان دارو مواجه می‌شدند و خطر اين موضوع حتی از گرانی دارو بيشتر است؛ چون بيمارانی که زمانی طولانی و مستمر نوع داروی خاصی را مصرف کرده‌اند نمی‌توانند به سرعت دارو را قطع کنند يا حتی نوع آن را تغيير بدهند و داروی جديدی جايگزين کنند.»

چنانکه دبير انجمن روانپزشکان ايران می‌گويد: «با کمبود و گرانی داروهای روانپزشکی شماری از بيماران که توان خريد دارو را در خود نمی‌بينند از ادامه درمان منصرف می‌شوند که اين موضوع به‌ويژه زمانی که بيمار اوايل يا اواسط دوره درمان است موجب عود بيماری خواهد شد و عوارض شديدی برای آن‌ها ايجاد می‌کند. همچنين ممکن است شمار ديگری از بيماران درمان را خودسرانه و بدون مراجعه به پزشکان ادامه دهند که آن‌ها هم با عوارض ديگری مواجه می‌شوند.

صدر ادامه داد: «مصرف داروهای روانپزشکی برای بيماران به گونه‌ای است که گاه حتی عدم مصرف دارو در يک شب هم عوارض شديدی چون‌بی‌قراری، اضطراب، پرخاشگری و بی‌خوابی برای آن‌ها ايجاد می‌کند و حتی در گروهی از بيماران مبتلا به افسردگی‌هايی که افکار خودکشی دارند ممکن است اين عوارض و فشار به حدی شديد باشد که آن‌ها به‌علت ناتوانی در تحمل اين عوارض اقدام به خودکشی کنند و جانشان در خطر قرار گيرد.»

يک‌پنجم افراد نيازمند درمان به روانپزشک مراجعه می‌کنند

آمارهای وزارت بهداشت می‌گويد: ۱۲‌ميليون ايرانی نيازمند دريافت خدمات روانپزشکی هستند اما چه تعدادی از آن‌ها برای درمان به روانپزشکان مراجعه می‌کنند؟ دکتر عباس‌علی ناصحی، مديرکل دفتر سلامت روان وزارت بهداشت که خود روانپزشک هم هست به «بهار» می‌گويد: «تنها يک‌پنجم افرادی که به درمان روانپزشکی نياز دارند به پزشکان مراجعه می‌کنند. يکی از دلايل عدم مراجعه آن‌ها بالابودن هزينه درمان و دارو است که مانع مراجعه افراد برای درمان می‌شود. مطابق مطالعاتی که انجام داديم ۶/۴۹‌درصد افراد علت عدم مراجعه خود به روانپزشکان را مشکل در پرداخت هزينه و ۶/۲۶ نداشتن بيمه عنوان کرده‌اند؛ يعنی حدود ۷۶‌درصد افرادی که برای درمان به روانپزشکی مراجعه نمی‌کنند به نوعی مشکل اقتصادی دارند.»

به‌گفته مديرکل دفتر سلامت روان وزارت بهداشت به‌طور کلی می‌توان ميانگين هزينه مستقيم بيماران روانپزشکی در بخش جسمی و غيرپزشکی را ۷۴۹‌هزار تومان برآورد کرد که اين رقم يک‌سوم سرانه درمان است و اين بيانگر نزديک‌شدن بيماران روانپزشکی به خط فقر است.

چنانکه ناصحی می‌گويد از ميان مراجعه‌کنندگان همه افراد خدمات مناسب درمانی نمی‌گيرند. گاهی داروی خود را مصرف نمی‌کنند و از ادامه درمان منصرف می‌شوند. اين افراد ۴۱‌درصد از بيماران را تشکيل می‌دهند.

البته گرانی دارو تنها مسئله و مشکل بيماران مبتلا به اختلالات روانی نيست؛ مشکل اصلی آن‌ها از آنجا آغاز می‌شود که اين بيماران از خدمات بيمه‌ای کامل محروم‌اند، داروها، خدمات پزشکی و هزينه بيمارستان آن‌ها مشمول دريافت هيچ حق بيمه‌ای نمی‌شود. اين موضوع به آيين‌نامه معروف به شماره ۴۳ مصوب شورای‌عالی بيمه بازمی‌گردد. در اين آيين‌نامه تعريف شده منظور از بيماری‌های سايکوتيک، بيماری‌هايی است که در آن‌ها بيمار نسبت به بيماری خود بينش ندارد. در آيين‌نامه‌های بعدی، اين بيماری‌ها به جنون تبديل شد و در آخرين بازنگری‌ها هم بيماری سايکوتيک همان جنون تعريف شده که هيچ بيمه‌ای به آن تعلق نمی‌گيرد.

نکته‌ای که دکتر احمد جليلی، روانپزشک و عضو انجمن روانپزشکان ايران، درباره آن می‌گويد: «برخورد بيمه‌ها با بيماران روانی ناعادلانه است بعضی بيمه‌های تکميلی تا حدودی خدمات بيماران روانی را پوشش می‌دهند اما به دليل نرخ پايين، بيمارستان‌ها با آن‌ها قرارداد نمی‌بندند و بيماران روانی به اين دليل به شدت در مضيقه هستند و مشکل دارند.»

به گفته صدر، دبير انجمن روانپرشکان ايران اما تعدادی از بيمه‌ها بخشی از داروهای روانپزشکی را پوشش می‌دهند اما اغلب داروهای قديمی روانپزشکی تحت پوشش هست و داروهای جديد پوشش بيمه‌ای ندارند. به گفته او در سال‌های اخير بيمه‌ها اگر اين داروها را پشتيبانی کنند سهميه کمتری را پرداخت می‌کند ضمن اين‌که شمار بسياری از بيماران روانپزشکی اصولا تحت پوشش بيمه نيستند.

چنان‌که صدر می‌گويد تعدادی از بيماران در شرايط دشوار اقتصادی به مراکز دولتی روانپزشکی مراجعه می‌کنند اما تعداد اين مراکز هم محدود است و بايد تعداد درمانگاه دولتی افزايش يابد. اگر اين درمانگاه‌ها ظرفيتشان را بالا ببرند و توليد و توزيع داروهای روانپزشکی خط توليد مستمر داشته باشد بخشی از مشکلاتی که بيماران روانپزشکی با آن دست به گريبان هستند کاهش می‌يابد.

دکتر غلامرضا ميرسپاسی، رييس انجمن روانپزشکان ايران هم چندی پيش به مشکل بيمه‌ها در ارتباط با بيماران روانی اشاره کرده و گفته بود: «تشخيص بيماری روان از مسائل عمده در مبحث بيمه‌هاست که بايد حل شود.» او به طرح مسائلی درباره عدم پوشش بيمه‌ بيماران اسکيزوفرنی پرداخت و گفت: «بيمار اسکيزوفرنيا برای دريافت بيمه نمی‌تواند بيماری واقعی خود را بيان کند و از پزشک می‌خواهد بيماری‌اش را افسردگی اعلام کند تا بيمه به آن تعلق گيرد. در اين ميان پزشک دو کار انجام می‌دهد؛ تشخيص صحيح خود را زير سوال می‌برد که اين کار از نظر اخلاقی اشتباه است. دوم اين‌که آنان نمی‌خواهند بپذيرند که اين بيماری هم يک بيماری است مثل بيماری‌های جسمانی با اين تفاوت که تاثير آن در بافت‌ها و سلول‌ها پيدا می‌شود.»

ميرسپاسی گفت: «مسئله‌ ديگری که با آن مشکل داريم، داروهاست. بيمه‌ها هزينه بعضی از داروها را پرداخت نمی‌کنند؛ بنابراين پزشک مجبور می‌شود همان داروهای قديمی را با تاثير جانبی فراوانی که دارد تجويز کند ضمن اين‌که درمان‌های غيردارويی مثل مشاوره به‌طور دقيق در آيين‌نامه بيمه ذکر نشده است و تکليف آن‌ها مشخص نيست.»

خيلی‌ها مثل من هستند

«روزنامه بهار» در هفته‌های گذشته تلفن‌ها و ای‌ميل‌های متعدد با موضوع مشابهی درباره گرانی داروهای روانپزشکی دريافت کرد؛ پيام‌هايی که اغلب مضمون آن اين بود که چرا به مشکلات بيماران روانی از جمله گرانی شديد داروها نمی‌پردازيد. تماس‌های تلفنی شمار بسياری از مخاطبان با روزنامه نشان می‌دهد آن‌ها در تامين داروهای روانپزشکی با مشکلات زيادی دست به گريبان‌اند. يکی از آن‌ها در تماس تلفنی با روزنامه گفت: «چند ماه است که برای گرفتن نسخه مشکل داشتيم. اين هفته که داروهای جديدی توزيع شده وقتی برای گرفتن نسخه به داروخانه مراجعه کردم گفتند همه داروها را داريم اما وقتی صورتحساب صندوق را دادند فکر کردم اشتباه شده اما دوباره حساب کردند و ديدم ساده‌ترين داروهای افسردگی سه برابر افزايش قيمت پيدا کرده‌است. من به اين داروها نياز دارم نمی‌توانم آن‌ها را قطع کنم اما با حقوق ماهی ۶۰۰‌هزار تومان چطور می‌توانم فقط ماهی ۲۰۰‌هزارتومان هزينه دارو بدهم؟» يکی ديگر از اين بيماران به «بهار» گفت: «نسخه‌ای را که سه ماه پيش با حدود هشت‌هزار تومان می‌‎گرفتم اين هفته از داروخانه با ۲۳۰‌هزار تومان تهيه کردم. قيمت داروهای خارجی در بعضی از داروها تا ۱۰۰‌درصد افزايش داشته است. خيلی‌ها مثل من هستند و ممکن است توان خريد دارو را نداشته باشند، بايد خودکشی کنند؟»