عراقچی و پیش از او ظریف؛ واسطه‌های مذاکره غیرمستقیم آمریکا با خامنه‌ای
فرامرز داور - ایران وایر
دور جدیدی از مذاکرات نمایندگان عالی‌رتبه ایالات‌متحده و جمهوری اسلامی ایران از ۲۳ فروردین (۱۲ آوریل) به میزبانی عمان آغاز می‌شود که تهران و واشنگتن درباره مستقیم و غیرمستقیم نشان دادن آن برای افکار عمومی تقلا می‌کنند.
پس از سفر ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ (۱۲ جون ۲۰۱۹) «شینزو آبه» نخست‌وزیر فقید ژاپن به تهران که حامل پیام «دونالد ترامپ» برای «علی خامنه‌ای» بود و او با جمله «ترامپ را شایسته هیچ‌گونه مبادله پیام نمی‌دانم» آن را رد کرد، «عباس عراقچی» عازم مسقط می‌شود تا هفت سال پس از مخالفت، با اجازه خامنه‌ای با «استیو ویتکاف» نماینده ترامپ در امور خاورمیانه ملاقات کند.
اینک با ۳۶ سال حکمرانی خامنه‌ای بر ایران، بر کمتر کسی پوشیده است که تصمیم‌های اساسی کشور توسط او گرفته می‌شود همان‌طور که در ماه‌های اولیه رهبری‌اش، مانع بهبود رابطه ایران و آمریکا از راه تماس میان «اکبر هاشمی رفسنجانی» رییس جمهور وقت با «جورج بوش» پدر شد.
بی‌جهت نیست که ترامپ مستقیم او را مخاطب قرار داده و نامه‌ای را که محتوایش دعوت به مذاکره البته با تهدید است با لحنی افشاگرانه برای خامنه‌ای فرستاد. گرچه «مسعود پزشکیان» درباره مذاکره با آمریکا اظهارنظر کرد اما رییس‌جمهور آمریکا فردی را که همتای ایرانی اوست، مطلقا مخاطب قرار نداده و با اظهاراتش واکنشی نشان نمی‌دهد.
مذاکره مستقیم فقط با رهبران گروه‌های نیابتی نه مقام‌های رسمی
مذاکره‌ای که هفت سال خامنه‌ای در برابر آن مقاومت کرد و در میان هوادارانش گفته‌شده بود که هرگز «با قاتل شهید سلیمانی انجام نمی‌شود» در حال برگزاری در مسقط است. ترتیب برگزاری مذاکرات - مستقیم یا غیرمستقیم یا باواسطه عمان - به هر صورتی که باشد، مذاکره ویتکاف در برابر عراقچی، بی‌تردید مذاکره غیرمستقیم آمریکا با علی خامنه‌ای و نه دولت ایران است.
او از زمان رسیدن به رهبری در خرداد ۱۳۶۸، هرگز در هیچ مذاکره مستقیم با طرف‌های رسمی خارجی به‌جز رهبران گروه‌های شبه‌نظامی و نیابتی موردحمایت جمهوری اسلامی حاضر نشده است.
در صورت ملاقات خامنه‌ای با رهبران خارجی میهمان در تهران، موضوعاتی را مطرح می‌کند که ظاهری توصیه آمیز دارد. پیشنهاد همکاری ۲۵ ساله را به «شی جی پینگ» رییس‌جمهور چین داد و تاسیس کشورهای صادرکننده نفت گاز طبیعی که به «اوپک گازی» معروف شد را در یکی از سفرهای «ولادیمیر پوتین» رهبر روسیه به تهران با او مطرح کرد.
در جریان مذاکرات مستقیم و پنهانی ایران و آمریکا که در سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ در مسقط و با میانجی‌گری «قابوس بن سعید» سلطان عمان برگزار شد، «باراک اوباما» رییس‌جمهور وقت آمریکا در متن مکتوبی به او وعده داده بود که اصل غنی‌سازی اورانیوم در ایران را خواهد پذیرفت.
«تلفنی با رهبران کشورها صحبت نمی‌کند»
در کتاب خاطرات «علی‌اکبر صالحی» وزیر خارجه وقت ایران و مبتکر اصلی شکل‌گیری این مذاکرات گفته است که سلطان عمان شخصاً خواهان تماس تلفنی با خامنه‌ای یا ارسال مستقیم پیام اوباما برای رهبر جمهوری اسلامی بود اما خامنه‌ای نپذیرفت. صالحی به مقام‌های عمانی گفته بود «معمول نیست که مقام معظم رهبری با مسوولین کشورهای دیگر تلفنی صحبت کنند.» ارسال پیام سلطان قابوس سرانجام به «علی‌اکبر ولایتی» مشاور امور بین‌الملل او «بلامانع» اعلام‌شده بود.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
با این‌که خامنه‌ای هرگز در هیچ مذاکره‌ای با طرف‌های خارجی به‌صورت مستقیم حاضر نمی‌شود، تصمیم‌گیری درباره پیشنهاد‌هایی که رهبران خارجی به دولت ایران می‌دهند، در اختیار رییس‌جمهور نیست همان‌طور که «محمود احمدی‌نژاد» رییس‌جمهور وقت ایران در مذاکرات پنهانی عمان، اساسا در جریان جزییات آن قرار نداشته و به گفته خودش نمی‌خواسته از آن حتی مطلع شود.
بی‌خبری رییس‌جمهور وقت از مذاکرات پنهانی عمان
شیوه مذاکره با رهبر جمهوری اسلامی این است که موضوع به‌صورت غیرمستقیم از مسیرهای داخلی به رهبر جمهوری اسلامی ارایه داده شده یا پس از طرح و بحث و تصمیم‌گیری اولیه در شورای عالی امنیت ملی، برای تصمیم‌گیری نهایی به خامنه‌ای عرضه می‌شود. حتی نامه ترامپ هم به خامنه‌ای یا نماینده بیت رهبری داده نشد بلکه در وزارت خارجه ایران به وزیر خارجه سپرده شد.
تمامی موضوعاتی که وزیر خارجه ایران در جریان مذاکرات شهریور ۱۳۹۲ تا تیر ۱۳۹۴ با همتای آمریکایی خود برای رسیدن به توافق برجام انجام داد، پیش از آن به تصویب نهایی خامنه‌ای رسیده بود یا در موارد اضطراری به گفته «حسن روحانی» رییس‌جمهور وقت، جلسه شورای عالی امنیت ملی در حضور او تشکیل‌شده بود.
در یکی از حساس‌ترین مقاطع مذاکرات اتمی با آمریکا که قرار بود موضوعات اصلی توافق برجام مشخص شود، «جواد ظریف» وزیر خارجه وقت و مذاکره‌کننده اتمی ایران، گفته بود که به دلیل حساس بودن موضوعات مطروحه، می‌خواسته با ترک جلسه مشترک با «جان کری» به ایران بازگردد تا مساله را به‌جای پیک و پیام رمزی و تلفنی برای نتیجه‌گیری فوری، حضوری منتقل کند اما خودش بعدها گفت این کار را نکرده بود تا اگر خامنه‌ای با آن مخالفت کرد، هزینه شکست مذاکرات به گردن رهبر جمهوری اسلامی نیفتد.
بااین‌همه خامنه‌ای برای نشان دادن اعتبار مواضع مذاکره‌کنندگان، بارها در سخنرانی‌های عمومی به آن‌ها دستور می‌داد و خط‌مشی مواضع جمهوری اسلامی را برای آن‌ها بازگو می‌کرد.
یک سال پیرتر از خمینی در پذیرش قطعنامه ۵۹۸
ده سال پس‌ازآن روزها، اینک روشن است که مخالفت و موافقت هیات ایرانی، اکو و بازتاب مخالفت و موافقت خامنه‌ای است و مذاکرات ۱+۵ در آن سال‌ها در عمل مذاکره با رهبر جمهوری اسلامی به‌واسطه ظریف بوده است. اینک این نقش به عراقچی سپرده‌شده است.
این شکل از مذاکره تا سال‌های پیش به خامنه‌ای فرصت می‌داد باوجود دخالت مستقیم در جزییات مذاکرات، نتایج آن را به گردن نگیرید و اگر عواقبی داشت آن را متوجه دولت و نمایندگان حاضر در مذاکرات کند اما این ترفند نزد افکار عمومی دیگر موفق به نظر نمی‌رسد.
علی خامنه‌ای هم‌زمان با این مذاکرات به ۸۶ سالگی رسیده است. «روح‌الله خمینی» در زمان مرگ هم‌سن اکنون خامنه‌ای بود. او اکنون یک سال پیرتر از خمینی در زمان پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ ایران و عراق است.
گرچه به‌جز آثار طبیعی کهولت، خامنه‌ای ازنظر سلامت در وضعیت مساعدتری از خمینی ۸۶ ساله به نظر می‌رسد اما او نزدیک به ۹۰ سالگی است و جانشینی خود را هم به‌کلی نامعلوم نگه‌داشته است.
مشخص نیست رهبر بعدی، به فرض تداوم نظام جمهوری اسلامی به شکل کنونی، چه رویکردی با توافق احتمالی خامنه‌ای با ترامپ یا رییس‌جمهور بعدی ایالات‌متحده خواهد داشت اما بر هر حال به نظر می‌رسد که پس‌ازاین مذاکرات، چشم‌انداز بسیار طولانی دیگری برای خامنه‌ای نخواهد بود.
