بهترين زيستگاه "يوزپلنگ ايرانی" در آستانه تخريب

حميدرضا محمدی - روزنامه بهار ـ يکی از پنج زيستگاه «يوزپلنگ ايرانی» در خطر است. يوزپلنگ ايرانی، در حالت بالقوه‌ای که امروز در آن قرار دارد، در معرض انقراض است. در سراسر آسيا و به‌ويژه خاورميانه، تنها در فلات ايران می‌توان از آن سراغ گرفت و يکی از بهترينِ زيستگاه‌ها، «منطقه حفاظت‌شده کوه بافق» است که حالا عبور جاده از ميان آن، به جاهای باريک و به قلب اين منطقه حفاظت‌شده رسيده است.

«هومن جوکار» که مدير پروژه بين‌المللی حفاظت از يوزپلنگ آسيايی است درباره مختصات اين جاده و اتفاقاتی که در ماه‌های گذشته رخ داده به «بهار» گفت: «هر منطقه حفاظت‌شده‌ای، قلبی دارد که آن بخش، زيستگاه امن آن منطقه است و حدود يک‌پنجم آنجا را به خود اختصاص می‌دهد که ما مانند چشم خود از آن محافظت می‌کنيم. سابق بر اين، جاده‌ای قرار داشت که کوهستانی و مالرو بود. اين جاده به نام جاده گزو، درست از قلب منطقه حفاظت‌شده، می‌گذرد. از آنجا که جاده ديگر منطقه، يعنی جاده سيروس‌آباد، کوه را دور می‌زد، برای اهالی، مسافت بيشتری را شامل می‌شد. بنابراين بر آن شدند تا همان جاده قديمی مالرو را آسفالت کنند. ما هم براساس خواست‌ آنان در سازمان حفاظت محيط‌زيست، به بررسی اين طرح پرداختيم. آنچه مشخص شد اين بود که بهسازی جاده سيروس‌آباد به دليل مسطح و کويری بودن، هزينه کمتری را در پی خواهد داشت و مهم‌تر آن‌که ديگر در قلب زيستگاه هم نخواهد بود. همه‌چيز خوب پيش می‌رفت که مقاومت‌هايی را شاهد شديم. پس از پيگيری‌های صورت‌گرفته و استعلام‌های انجام‌شده، مطلع شديم که مخالف اصلی، سازمان انرژی اتمی است زيرا در جاده سيروس‌آباد، معدن زريگان قرار دارد که برای آن‌ها حائز اهميت است؛ جلساتی با مسئولان سازمان انرژی اتمی برقرار کرديم و‌ آنان هم کمال همکاری را با ما کردند. در واقع، به اتفاق به بازديد منطقه رفتيم و قرار شد مواردی از جاده اصلاح تا عبور ميسر شود. آخرين جلسه مشترکی که به موافقت آنان انجاميد، در تاريخ ۲۲‌اسفند پارسال بود. اما متاسفانه به ما خبر رسيد که روند احداث جاده ادامه يافته است و اين خلاف، قول و قرار مکتوب ما با آن‌ها بود. جريان کار در آستانه يک قضيه سياسی- امنيتی بود که با دستور استانداری يزد، همه‌چيز فيصله پيدا کرد و مقرر شد جاده‌سازی ادامه پيدا کند. هرچند برای ما، هنوز حل‌نشده باقی ‌مانده است.» وی به ذکر پيشرفت فيزيکی جاده جديد پرداخت و ادامه داد: «تا آنجا که اطلاع دارم اين جاده حالا به دهنه کوهستان، يعنی قسمت سخت کار، رسيده است که مهم‌ترين موضع زيستگاه يوزپلنگ ايرانی به شمار می‌رود. طبيعی به نظر می‌رسد که احداث جاده جديد متوقف شود، زيرا هزينه بيشتری را می‌طلبد اما نمی‌دانم چرا هنوز اتفاقی نيفتاده است.»

اما آنچه فعالان محيط‌زيست در بافق می‌گويند اسفبارتر به نظر می‌رسد. گزارش مهر، حاکی از آن است که با وجود اين‌که هنوز تصميم به انجام روکش آسفالت جاده گزوييه از سوی مقامات استانی اعلام نشده، اما هدف اصلی از احداث اين جاده نه تنها اتصال دهستان سبزدشت به شهرستان بافق بلکه درنهايت احداث بزرگراه بافق – کوهبنان از طريق همين جاده است. «کيوان هوشمند»، مدير ديد‌بان حيات وحش و محيط‌زيست ايران به مهر گفته است: «حجم عمليات عمرانی، نوع زيرسازی جاده، اصلاح شيب و پيچ‌ها بسيار گسترده‌تر از ساخت يک جاده خاکی برای دسترسی روستايی است و درنهايت اين جاده آسفالت خواهد شد.» آن‌طور که «حسن اکبری»، معاون محيط طبيعی اداره کل حفاظت محيط‌زيست استان يزد نيز گفته: «در محدوده فعلی ساخت جاده که در گذشته به راحتی امکان مشاهده حيات وحش وجود داشت هم‌اکنون هيچ اثری از حيات وحش وجود ندارد. هنوز عمليات ساخت جاده به پايان نرسيده بسياری از مزارع کشاورزی متروکه حاشيه جاده که مدت‌ها رها شده بودند، مجددا فعال شده و هجوم گسترده زمين‌خواران برای ساخت‌وساز و احداث مراکز تفريحی در پوشش فعاليت‌های کشاورزی آغاز شده است.»

قرار بوده که از ابتدا اين جاده، تنها راهی برای دسترسی محلی بين بافق و دهستان سبزدشت باشد اما ظاهرا می‌خواهند اين جاده را به بزرگراه اصلی اتصال استان يزد به استان کرمان _شهرهای بافق به کوهبنان_ تبديل کنند. «محمدحسين ايران‌نژاد پاريزی»، مدير گروه محيط‌زيست دانشگاه يزد در گفت‌وگو با «بهار» به ابعاد تازه‌تری از اين اتفاق که در صورت ادامه يافتن به يک فاجعه زيست‌محيطی تبديل خواهد شد، پرداخت: «متاسفانه در ذهن اهالی اين‌گونه جا انداخته‌اند که يوزپلنگ تعداد بسيار کمی در منطقه دارد يا جاده در کنار معدن مواد اتمی، خطرناک است. در حالی که من در ۲۳آبان سال ۸۷، شاهد حضور سه قلاده يوزپلنگ در کنار جاده بودم و دليل نمی‌شود که چون در يک بازديد پنج‌ساعته، اثری از يوز مشاهده نشده است پس می‌توان جاده را عبور داد. ممکن است شما در سال هم قلاده‌ای نبينيد. ديگر آن‌که اگر بخواهيم به تشعشعات هسته‌ای بپردازيم بالطبع خطر برای کارکنان آنجا، بيشتر خواهد بود تا خودروهای عبوری که آن هم چندان زياد نيست زيرا جاده، بيشتر محلی است. جاده سيروس‌‌آباد، کم‌هزينه‌تر است زيرا عبوری از کوهستان ندارد و کم‌شيب است.» وی درباره مضرات اين جاده هم گفت: «حدود پنج کيلومتر از جاده گزو، کوهستانی و صخره‌ای است که مرتبا ريزش دارد. اين ريزش هم ورقه‌ای است. يعنی با بارش‌های مختصری که اتفاق می‌افتد، ريزش سنگ آن هم به شکل ورقه‌ای را شاهد هستيم که خطر دارد. درواقع احداث اين جاده علاوه بر تخريب‌های عمومی، تخريب‌های مختص يوزپلنگ را هم به دنبال دارد. به بيان ديگر، هفت گربه‌سان موجود در ايران، در اين منطقه وجود دارند که اين اهميت آن را افزايش می‌دهد.» اين فعال عرصه محيط‌زيست درباره پيشرفت کار هم ابراز داشت: «اوج فعاليت جاده‌سازی از پاييز سال ۱۳۹۱ آغاز شد. در‌ آخرين بازديدی که حدود يک ماه پيش انجام شد، زيرسازی‌های جاده به اتمام رسيده و در آستانه ورود به منطقه کوهستانی است. مهم آن است که هزينه نگهداری از جاده‌های کوهستانی، کمرشکن است. آن هم با توجه به اين‌که جاده سيروس‌آباد ۸۷ کيلومتر و جاده گزو ۶۰ کيلومتر دارد. يعنی اختلاف چندانی با هم ندارند. حتی در نظرسنجی‌های محلی که صورت پذيرفت، مردم منطقه با بهسازی جاده سيروس‌آباد موافقت کردند. اما متاسفانه بخشدار سابق سبزدشت که بهمن‌ماه سال گذشته برکنار شد مدام در گوش مردم می‌خواند و آنان را به جاده گزو ترغيب می‌کرد آن هم با توجه به اين‌که در محدوده آن، چند آبادی متروکه بيشتر وجود ندارد و احداث جاده، چيزی را عوض نمی‌کند.»

آنچه به اطلاع «بهار» رسيده است، احداث اين جاده با مجوز شورای تامين استان يزد صورت گرفته و اين به معنای آن است که هيچ جايی برای تلاش برای متوقف ساختن احداث جاده وجود ندارد؛ جاده‌ای که در صورت رسيدن به منطقه کوهستانی منطقه حفاظت‌شده کوه بافق، تخريب بهترين زيستگاه يوزپلنگ ايرانی، دور از انتظار به نظر نمی‌رسد. «ايران‌نژاد پاريزی» در پايان سه پرسش اساسی را هم مطرح کرد:

«۱- با وجود اين‌که جاده ميانبر و قديمی سبزدشت به بافق از سيروس‌آباد می‌گذشته که اتفاقا مسير کفی و کم‌شيبی داشته، به يکباره فراموش‌شده و اصرار بر ساخت جاده‌ای است که هزينه‌های احداث آن چندين‌برابر و نگهداری آن دشوارتر، با احتمال فراوان‌ به خطرافتادن جان هموطنان است. آيا نمی‌توان گزينه مسير سيروس‌آباد را احيا کرد؟

۲- با وجود گزينه‌های مناسب‌تر و کم‌هزينه‌تر و رافع نياز دسترسی امن‌تر و سريع‌تر مردم سبزدشت به بافق، از مردم به عنوان حربه پيش‌برنده موضوع جاده گزو به شکل تاسف‌باری سوءاستفاده شده است. جمع کردن مردم محروم و شهيدپرور منطقه در بالای گدار گزو و ايراد سخنرانی‌های تند و تيز عليه محيط‌زيست، به نفع کيست؟ آيا خواسته مردم غيراز جاده دسترسی کوتاه‌تر و امن‌تر است؟

۳- اگر واقعا قصد خدمت به مردم در ميان بوده و هست، مگر مردم دهستان کوشک، جزو مردم بافق نيستند که با احداث اين جاده و قطع رفت‌وآمد از آن دهستان به انزوا بروند؟ اين در حالی است که با صرف هزينه کمتر، امکان بهسازی جاده آسفالته موجود و حتی چندبانده کردن آن برای سرعت بخشيدن به حرکت وسايل نقليه وجود داشت. درعين‌حال علاوه بر سبزدشتی‌ها، دهستان کوشک نيز مشمول خدمت حقيقی می‌شدند.»