قفس ایدئولوژیک یا پناهگاه روانی؟

استعاره‌ی «قفس آهنین ایدئولوژیک» یک نقطه‌ی شروع مفید است، اما کامل نیست. این ساختار، تنها یک «قفس» نیست که آن‌ها را محدود کند؛ یک «پناهگاه روانی» (Psychic Bunker) است که از آن‌ها در برابر واقعیت تحمل‌ناپذیرِ شکست، محافظت می‌کند. همانطور که پیشتر در نظریه‌ی «ساعت‌های ناهمزمان» تشریح شد، رهبری نظام برای فرار از اضطراب ناشی از ناکارآمدی مطلق، به یک واقعیت موازی عقب‌نشینی کرده است. در اینجا، ایدئولوژی نه یک «باور»، که یک «مکانیزم دفاعی» است.

زخم خودشیفتگی و منطق واپسین

در نگاه اول، به نظر می‌رسد سیاست خارجی نظام بر «منطق بقا» استوار است. اما این تفسیر، با واقعیتِ سرسختانه‌ی «عدم تغییر مسیر حتی به قیمت فروپاشی» در تضاد است. یک بازیگر عقلانی که با منطق بقا عمل می‌کند، برای جلوگیری از فروپاشی، قطعاً مسیر خود را تغییر می‌دهد.

روانکاوی، ما را با انتخاب نهایی و هولناک این سیستم روبرو می‌کند: انتخاب میان مرگ فیزیکی (و از دست دادن قدرت) و مرگ روانی (فروپاشی تصویر خودبزرگ‌بینانه از خود). منطق واپسین این نظام، هراس از مرگ اول نیست؛ وحشت مطلق از مرگ دوم است. برای یک ساختار قدرت خودشیفته، «عقب‌نشینی» یا «پذیرش شکست»، یک مرگ روانی و تحقیرآمیز است که از نابودی فیزیکی دردناک‌تر است. بنابراین، نظام ترجیح می‌دهد در اوج مقاومت و در نقش «قربانی توطئه‌ی جهانی» نابود شود، تا اینکه با تغییر مسیر، دچار فروپاشی هویتی گردد. بن‌بست نظام، نه یک انتخاب سیاسی، که یک تشخیص بالینی است.


این تحلیل، ما را به تصویری دقیق از اتاق کنترل یک قطار سریع‌السیر می‌رساند که به سمت دره حرکت می‌کند. مشکل، نه نقص فنی قطار، که وضعیت روانی راننده‌ی آن است؛ راننده‌ای که در پناهگاه روانی خود محبوس شده، به تکرار یک مسیر وسواس دارد و برای فرار از تحقیر، حاضر است خود و تمام مسافرانش را به کام نابودی بکشاند.

این تشخیص، یک پیامد راهبردی روشن دارد: هرگونه استراتژی مبتنی بر فشار خارجی یا مذاکره که بر پایه‌ی «عقلانیت مبتنی بر بقا» طراحی شده باشد، از پیش شکست‌خورده است. تنها زبانی که یک ساختار قدرت خودشیفته می‌فهمد، نه زبان «منفعت»، که زبان «قدرت» است؛ تنها کنشی که می‌تواند آن را از «پناهگاه روانی» خود بیرون بکشد، نه یک «پیشنهاد برد-برد»، که یک «شکست تحقیرآمیز و غیرقابل انکار» است. هر راهبردی برای آینده، باید با این حقیقت تلخ آغاز شود.


سروش سرخوش
تحلیلگر استراتژیک و روانکاو فرهنگی



لطفا جهت ارتباط با نگارنده و مطالعه سایر نوشته هایش به آدرس https://x.com/sarkhosh1341 مراجعه فرمایید. خواندن مجموعه ی آثار در کنار هم، به درک بیشتر و بهتر خوانندگان محترم کمک می کند.


در همین زمینه مطالعه بفرمایید:
«ساعت‌های ناهمزمان؛ شمارش معکوس برای برخورد بزرگ در ایران»
https://news.gooya.com/2025/09/post-101423.php
رهبر محاصره شده در پناهگاه روانی
https://news.gooya.com/2025/08/post-101026.php