تخريب دروازه اصلی کاخ گلستان، شرق

صدرا محقق: اولين روزی که بيل‌های مکانيکی وابسته به شهرداری تهران به ميدان ارگ آمدند حدود ۲۰ روز قبل بود. از همان روز وقتی خاک ميدان در قسمت ابتدايی و نزديک به خيابان ۱۵خرداد روبه‌روی بازار بزرگ تهران زيرورو شد، با هر بيلی که پايين می‌رفت و بالا می‌آمد آجر و خشت‌های سرخ‌رنگ تاريخی خردشده را با خود بيرون می‌کشيد و مثل نخاله‌های ساختمانی در گوشه‌ای روی هم می‌ريخت.
از اوايل آبان ماه جاری طرحی در ميدان قديمی ارگ تهران در حال اجراست که شهرداری منطقه ۱۲ آن را ساماندهی ميدان ارگ می‌نامد. شواهد موجود در اين ميدان اما چنان است که بايد آن را طرح تخريب ميدان تاريخی ارگ تهران بناميم. در حين اجرای اين طرح بيل‌های مکانيکی و کارگران مته و کلنگ به دست بخش‌هايی از ديوار قديمی کاخ، حوض تاريخی، کف‌پوش زيبا و ۲۵۰ ساله و از همه مهم‌تر هويت و روح صفوی- قاجاری ميدان ارگ تهران را تخريب کرده و به صورت کامل از بين برده‌اند.
کارگران اين طرح همچنان مشغول کار هستند و بتن‌ريزی، سنگفرش‌کاری و کندوکاو‌ها در حال انجام است، تلاش‌ها و مخالفت‌های کارشناسان سازمان ميراث‌فرهنگی و مسوولان کاخ گلستان هم تاکنون هيچ تاثيری در جلوگيری از تخريب‌ها نداشته است. کارگران پروژه به قوت تمام مشغول کارند و تاريخ و آثار تاريخی اين ميدان تا چندی ديگر در زير خروارها بتن و سنگفرش نوساز برای هميشه دفن خواهد شد.

اولين نشانه‌های سنگفرش‌های تاريخی ميدان ارگ در همان گودال حفر شده توسط بيل‌های ميکانيکی آشکارشد، عمق گودال بيشتر که شد آثاری بيرون آمد که حتی تعجب کارشناسان ميراث را هم در پی داشت. بقايای يک ديوار خشتی بزرگ و زيبا در عمق دومتری کف زمين. يکی از کارشناسان سازمان ميراث که به دلايل ممنوعيت‌های اداری اجازه ذکر نامش را ندارد در اين‌باره به «شرق» می‌گويد:
«‌چندی پيش که بيل‌های مکانيکی شهرداری منطقه ۱۲ تهران دست به کار شدند تا به منظور ساماندهی فضای ميان نرده‌های ضلع‌جنوبی کاخ گلستان و بازار، ميدان و معبر بسازند، در نخستين روزهای کندوکاو تيغه بيل‌های مکانيکی به ديواری قطور به پهنای سه‌متر برخورد کرد. بنا بر گمانه‌زنی‌های اوليه عمر اين ديوار بيشتر از ۲۵۰سال است. تاکنون کسی از وجود چنين سازه‌ای در اين عمق از خاک ميدان ارگ اطلاع نداشت، البته متاسفانه بر اثر برخورد تيغه بيل مکانيکی بخش زيادی از اين ديوار تخريب و برای هميشه نابود شده است. براساس گمانه‌زنی‌های انجام‌گرفته به نظر می‌رسد اين ديوار گوشه‌ای از دروازه ورودی اصلی کاخ گلستان (موسوم به نقاره‌خانه) باشد که در اوايل دوره قاجار ساخته شده و تا قبل از تخريب‌های رضاخانی دوام آورده بود.»
اين کارشناس در ادامه می‌افزايد: «امروز بقايای اين اثر تاريخی معماری در معرض خطر جدی است. در حالی که انجام کاوش‌های باستان‌شناسی می‌تواند بخش‌های مهمی از تاريخ ناشناخته اين محوطه تاريخی را بر ما معلوم کند، البته اين را هم بايد اضافه کنم که علاوه بر اين سازه که در نتيجه خاکبرداری‌های مخرب اخير از خاک بيرون زده است در محل همين گودال، گوشه‌هايی از مسير قنات شاهی که کاخ گلستان را مشروب می‌کرده و يک درگاهی با پوشش گهواره‌ای که احتمالا محل پاشير آب انباری بوده است نيز از خاک بيرون آمده و ديده می‌شود.»
اشاره اين کارشناس به آجرکاری‌های طاقديس مانندی است که در عمق يک‌ونيم متری گودال حفر شده ديده می‌شود و در اثر فعاليت بيل مکانيکی بخش‌های زيادی از آن تخريب شده است، شهرداری برای ايجاد يک منبع تامين آب جديد در کنار اين اثر تاريخی سازه‌های آجری با ملات بتون ساخته و آن‌طور که گفته می‌شود قرار است محلی برای تامين آب ميدان نوسازی شده ارگ باشد. حدود ۲۰ متر به سمت شمال اين گودال حفر شده پيش از اين يک حوض آب بازمانده از دوران پهلوی بود که بخشی از هويت تاريخی اين ميدان را شامل می‌شد. با اين حال اما اين حوض به صورت کامل تخريب شده و به‌جای‌آن يک حوض جديد و نوساز ساخته شده است، در دو سوی اين حوض هم کارگران شهرداری به سرعت مشغول سنگ‌فرش و بتن‌ريزی ميدان هستند و سنگ‌فرش‌های جديد، نمای اين ميدان قديمی را کاملا از آنچه تاکنون بوده دور کرده و تغيير داده است. در شمالی‌ترين قسمت ميدان ارگ روبه‌روی مسجد ارگ و جلو درگاه ورودی کاخ تاريخی و بزرگ گلستان کارشناسان سازمان ميراث فرهنگی حدود چهار گمانه‌زنی به عمق يک متر و در اضلاع دو متر در دو متر حفر کرده‌اند که در آنها کفپوش‌های سنگفرشی زمان رضاخان پهلوی و همچنين کف خشتی زمان قاجاری- که گفته می‌شود قديمی‌ترين قسمت اين ميدان است- بيرون آمد. گفته می‌شود اين مسيرها معبرهای اصلی ارتباطی دروازه با مجموعه کاخ گلستان بود. اين کف تاريخی با وجود آنکه حدود ۲۰۰ سال عمر دارد اما همچنان سالم و زيباست، اما چه حيف که تا چند روز ديگر زير بتن‌ها و سنگفرش‌های نوساز شهرداری تهران برای هميشه مدفون می‌شود. کارگران شهرداری به شدت مشغول کار هستند و صدای مته از هر گوشه ميدان به گوش می‌رسد. کارشناسان ميراث فرهنگی هم به رهگذرانی که اين آثار را می‌بينند و از قدمت‌شان می‌پرسند، توضيحاتی می‌دهند و آخر سر از اينکه قرار است تا چند روز ديگر زير بتن مدفون شوند، خبر می‌دهند.
از باستان‌شناس و کارشناس ميراث فرهنگی در رابطه با ارزش‌های تاريخی کف‌پوش‌های کشف شده در کف ميدان می‌پرسم، می‌گويد: «وقتی اين کف‌پوش‌ها برای اولين بار از خاک بيرون آمد همه شگفت زده شديم، بدون ترديد اين کف‌پوش‌ها که سراسر ميدان ارگ را شامل می‌شود در صورت احيا و نجات‌بخشی هويت و نمای تاريخی بی‌بديلی به اين ميدان می‌داد، اما چه فايده که شهرداری با بی‌توجهی کامل نسبت به اين موضوع و اعتراض‌های ما در حال اجرای طرح بتون‌ريزی و سنگفرش‌ميدان است، در حالی که می‌توانستيم اين ميدان و کاخ گلستان را در قالب يک سايت موزه منحصربه‌فرد به نمايش گذاشته و گردشگران داخلی و خارجی بی‌شماری را برای بازديد از آن جلب کنيم.»يکی از مسوولان پروژه نوسازی ميدان ارگ در پاسخ به سوالی در رابطه با اينکه چند روز ديگر به پايان کار مانده است به «شرق» می‌گويد: « با توجه به اينکه اين ميدان در جلو مسجد ارگ تهران است و ايام محرم و عزاداری هم نزديک است، بر اساس قرارداد موظف هستيم پيش از فرارسيدن اين ايام کار را تمام کرده و پروژه را تحويل دهيم.»حدود ۱۰ روز ديگر تا آغاز ماه محرم باقی مانده است، اگرچه کارشناسان سازمان ميراث فرهنگی تلاش می‌کنند جلو بتون‌ريزی شهرداری در گودال و گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی انجام شده را بگيرند اما آن‌گونه که آن مسوول پروژه شهرداری می‌گويد: اين دستور است و بايد پيش از فرارسيدن ايام عزاداری همه چيز آماده باشد.